مقایسه خود با دیگران، در هر سنی، در هر جنسی، در هر قشری و در هر سطح از تحصیلاتی روی می‌دهد. این مقایسه به قولی، جزیی لاینفک از زندگی افراد است. مقایسه کردن، امری طبیعی و عادی است و بخشی از طبیعت و ذات انسان به شمار می‌رود. هر انسان عاقل و بالغی، با نگاهی به خود و نگاهی به محیط اطراف، می‌تواند امر مقایسه را انجام بدهد. این مقایسه، شاید در بسیاری از موارد موجب رشد و پیشرفت و ارتقای شخصیت انسان شود. اما همیشه چنین نیست. مقایسه خود با دیگران، اگز حالتی افراطی به خود بگیرد، می‌تواند عوارض جبران ناپذیری بر روح و روان هر فرد بگذارد.
مقایسه کردن خودمان با دیگران، در سنین نوجوانی و جوانی، بیشتر از هر زمان دیگری اتفاق می‌افتد. در این سن، همانطور که گفتیم مقایسه امری طبیعی و ذاتی است . هر نوجوان، با مقایسه خودش با دیگر همسن و سال‌ها، سعی می‌کند به شخصیت خودش شکل دهد. او سعی می کند عاداتی را برای خودش به وجود بیاورد و ضعف‌های درونی خود را شناسایی کرده و از بین ببرد. اما مقایسه معمولا مخرب است، اگر رنگ و بوی افراط به خودش بگیرد و کنترل نشود، می‌تواند منشا بسیاری از عقده‌های و کمبودها در دوران بزرگسالی شود. پس لازم است که این معضل در همان دوران نوجوانی، زمانی که هنوز قدرت نگرفته، درمان شود.
در این مقاله از وبسایت «نوجوان ها» قصد داریم در کنار هم، علل و دلایل مقایسه خود با دیگران را درک کنار هم بررسی کنیم و ببینیم که چه چیزی باعث می‌شود افراد، خودشان با سایرین مقایسه نمایند. بعد از آن، درباره‌ی عوارض و معایب مقایسه خود با دیگران صحبت خواهیم کرد و آثار سوء آن را بر خواهیم شمرد. در انتها نیز راهکارهای اجتناب از مقایسه خود با دیگران را در کنار هم مرور خواهیم کرد؛ پس با ما همراه باشید.
چرا خودمان را با دیگران مقایسه می‌کنیم؟
همانطور که در مقدمه اشاره کردیم، مقایسه کردن، سرشت، ذات یا طبیعت انسان است. اسمش را هر چیزی که می‌خواهید بگذارید، اما انسان، ذاتا به مقایسه‌ی خودش با دیگران، علاقه دارد. مقایسه کردن، نوعی ابزار است. ابزاری که مغز به کمک آن، میزان برابری ما با سایر انسان‌ها اطراف را اندازه‌گیری می‌کند. از همین روی، اصلا چیز عجیبی نیست که به مقایسه خود با دیگران، تمایل داشته باشیم. اصلا اگر غیر از این باشد جای نگرانی خواهد داشت.
پس تا اینجا دانستیم که علت سنجش خود با افراد دیگر ، در ذات آدمی نهفته شده است. توماس ماسویلر (Thomas Mussweiler)، پروفسور رفتارشناسی سازمانی، مقایسه را چنین توصیف می‌کند:
«مقایسه یکی از پیش پا افتاده‌ترین راهکارها، برای رسیدن به درک و شناختی بهتر از خودمان است؛ برای اینکه بفهمیم چه کسی هستیم، در چه چیزی خوب هستیم و در چه چیزی نه، از مقایسه استفاده می‌کنیم.»
در بسیاری از مواقع، مقایسه خودمان با دیگران، در کسری از ثانیه و تنها در ناخودآگاه ما اتفاق می‌افتد، به طوری که اصلا روحمان هم از آن خبردار نمی‌شود. باید گفت که این نوع از مقایسه، کاملا بی‌ضرر و بی‌خطر است. اما زمانی که بیش از اندازه روی برتری‌های دیگران نسبت به خودمان تمرکز می‌کنیم، این مقایسه بلافاصله می‌تواند خطرآفرین باشد. البته به علل مقایسه سمی، باید کمال گرایی افراطی و عدم اعتماد به نفس کافی را نیز افزود.
در نتیجه‌ی مقایسه دائمی خودمان با دیگران، سه چیز را بیشتر از هر چیز دیگر، به خطر می‌اندازیم، به عبارت دیگر، از مقایسه خودمان با دیگران، سه چیز بیشتر از همه آسیب می‌بینند:
- سلامت روان
- عزت و اعتماد به نفس
- شادی و حال خوب
اگر درباره حفظ سلامت روان کنجکاو شده‌اید، ما مطالعه مقاله «چگونه سلامت روان خود را حفظ کنیم» را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
عواقب و معایب مقایسه خود با دیگران
به دام افتادن در تله سنجش خود با افراد دیگر، می‌تواند عواقب بسیاری در زندگی فردی و اجتماعی هر کس داشته باشد. این عواقب و احساسات بد را بدون شک تک تک ما در هر سنی، بارها و بارها تجربه کرده‌ایم. از جمله این احساسات، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افکار منفی که خارج کردنشان از ذهن بسیار سخت است؛ همان نشخوار فکری یا خودخوری،
- افزایش استرس و اضطراب و دچار شدن به افسردگی،
- تلاش و دوندگی بی‌فایده برای رسیدن به جایگاهی که دیگران دارند.
مطالعات بسیاری ثابت کرده‌اند که افراد، بعد از عادت کردن به شبکه‌های اجتماعی ، حس بدی نسبت به خودشان پیدا می‌کنند. احساساتی همچون ناکافی بودن و کمبود اعتماد به نفس و خلاصه هزار جور افکار منفی دیگر، که تاثیر وحشتناکی روی سلامت روان می‌گذارند.
وقتی که شروع به مقایسه خود با دیگران می‌کنید، یادتان باشد که:
- این مقایسه‌ها، هیچوقت درست نیستند، زیرا ما بدترین صفات خود را بهترین ویژگی‌های دیگران مقایسه می‌کنیم.
- این مقایسه‌ها، هیچ وقت معیار درستی برای سنجش برتری دیگران نسبت به ما نیستند.
- یکی از بزرگترین مضرات مقایسه خود با دیگران، از دست دادن وقت، سرمایه و سلامت روان است.
- هر کسی در نوع خود منحصر به فرد است و معیار خوشبختی و موفقیت دیگران، به هیچ وجه معیار خوشبختی شما نخواهد بود.
- با مقایسه خود با دیگران، نه تنها چیزی به دست نمی‌آورید، بلکه چیزهای بسیاری از جمله عزت نفس، غرور، شور و اشتیاق و سلامت ذهن و روان خود را از دست می‌دهید.
- توجه بیش از حد به زندگی دیگران و افتادن در تله مقایسه، ما را از تمرکز بر روی رشد شخصی، دور می‌کند.
- مقایسه کردن خودمان با سایر اطرافیان، چیزی جز افسردگی، سرخوردگی و ملالت به همراه ندارد. مقایسه غم‌انگیز است.
- و از همه مهم‌تر، مقایسه‌ی بی‌جا، شور و شادی و سرزندگی را از زندگی ما حذف می‌کند.
8 راهکار عملی، برای اجتناب از مقایسه خود با دیگران
راهکارهای اجتناب از مقایسه خود با دیگران، بسیار فراوان هستند؛ اما شاید این 8 راهکاری که در ادامه معرفی به شما معرفی خواهیم کرد، از همه کاربردی‌تر باشند . به نوعی، هر راهکار دیگری را در زیرمجموعه‌ی خود قرار دهند.
1- شکرگذار باشید
یکی از بهترین راهکارها برای خلاصی از مقایسه کردن خود با دیگران، آن است که برای هرآنچه دارید و ندارید، شکرگذار باشید. یک روز با خودتان خلوت کنید. هر آن چیز که در زندگی به شما امید می‌دهد و باعث می‌شود که بخاطر آن، خودتان را از دیگران برتر ببینید، بر روی برگه‌ای کاغذ یادداشت کنید. بعضی اوقات فهرست کردن برتری‌های خود نسبت به دیگران، بسیار آسان است. اصلا هم نیازی به فکر کردن ندارد. اما اگر نتوانستید به سرعت چند چیز را در خودتان بیابید که برایش شکرگذار باشید، پس حسابی بر روی خودتان تمرکز کنید و به خودتان فکر کنید.
محال است که در زندگی هر شخص، چیزی برای شکرگذاری وجود نداشته باشد. این طور فکر کنید؛ همان گونه گه شما دست به مقایسه خود با دیگران می‌زنید، دیگران هم خودشان را با شما مقایسه می‌کنند و بخاطر چیزهایی که شما دارید، حسرت می‌خورند. این طرز تفکر شاید چندان درست نباشد، اما به هر حال، راهکاری است که برای داشتن خصوصیات منحصر به فرد خود، شکرگذار باشید.
2- با هر آنچه که هستید حال کنید!
عنوان این بخش، تمام چیزی را که می‌خواهم بگویم، خلاصه می‌کند. یکی از بزرگترین راهکارهای کاربردی برای اجتناب از مقایسه خود با دیگران، این است که با هر چه که داریم، حال کنیم! رضایت به وضعیت خود داشته باشیم. از حالمان خرسند باشیم و قناعت را در پیش بگیریم.
اما این رضایت درونی، چکونه حاصل می‌شود؟ اول از همه، پیش از هر چیز باید بدانید که همان شکرگذاری در بخش قبلی و آگاهی از نقاط قوت خودمان، می‌تواند تا حد زیادی باعث حس رضایت در ما شود. به علاوه، یکی از پرسودترین راه‌ها برای رسیدن به حس رضایت، آن است که به حرف مردم اهمیت ندهیم. به خصوص اگر در رابطه با ظاهرمان باشد.
توجه داشته باشید که قناعت و حس رضایت، به معنای آن نیست که دیگر پیشرفت و رشد شخصیتی خود را قلم بگیریم و فراموش کنیم. قناعت به این معنی نیست که برای ارتقا و رسیدن به درجات بهتر، دست از تلاش برداریم و در همان جایگاهی که هستیم، راکد بمانیم. بلکه بدین معناست که باید در کنار تلاش برای بهتر شدن، به نوعی آرامش درونی برسیم و با هر آنچه که داریم، حال کنیم!
3- تصاویر خوش آب و رنگ فضای مجازی واقعی نیستند
دیر یا زود باید این حقیقت کنار بیایید که هر آنچه که در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی می‌بینید، از واقعیت، زمین تا آسمان فاصله دارند. به جرئت می‌توانم بگویم که هیچ آدم عاقل و بالغی، حقیقت و واقعیت زندگی شخصی‌اش را در فضای مجازی به اشتراک نمی‌گذارد. پس گول عکس‌های و فیلم‌های خوش آب و رنگ لاکچری اینستاگرام را نخورید و دست از مقایسه خود با دیگران بردارید.
اصلا درستش نیز همین است. همانطور که گفتم، هیچ انسان عاقل و بالغی، کسی که منطق دارد و خوب را از بد تشخیص می‌دهد. مشکلات، ضعف‌ها و جنبه‌های تاریک زندگی خودش را در فضای مجازی و با میلیون‌ها دوست و غریبه و آشنا، در میان نمی‌گذارد. مخاطب عاقل هم از آنجایی که می‌داند که این تصاویر، صرفا جنبه‌ی زیبای زندگی افراد هستند، آن‌ها را به عنوان معیار خوشبختی و برتری دیگران، در نظر نمی‌گیرد.
4- بر روی نقاط قوت خود تمرکز کنید
اگر همیشه از خود می‌پرسید که چگونه دست از مقایسه خود با دیگران بردارم، من این راهکار را به شما پیشنهاد می‌کردم: «بر روی نقاط قوت خود تمرکز کنید!» تمرکز و توجه به نقاط قوت و شناسایی قدرت‌های فردی، به این معنا نیست که به غرور و تکبر بی‌جا دچار شویم. بلکه تنها نگاهی منطقی و واقع‌گرایانه به خودمان و دنیای اطراف است. اصلا می‌دانید، فروتنی بسیار مضر است و می‌تواند بی‌آنکه خودتان بدانید، شما را در تله مقایسه گرفتار کند.
درست مثل راهکار شماره یک، روزی با خودتان خلوت کنید و 3 چیز که بیشتر از همه درباره‌ی خود دوست دارید، یادداشت نمایید. چیزهایی که از نظر خودتان، نقطه قوت به شما می‌روند. خشک و بی‌بخار نباشید! هر کدام را که نوشتید، حسابی با آب و تاب شرحشان دهید و همه را به زبان خودتان، برای خودتان تفسیر کنید. در نهایت، به آن‌ها، به خودتان افتخار کنید و سرتان را بالا بگیرید. غره باشید و برای تقویت آن‌ها، تلاش نمایید. آنگاه خواهید دید که مقایسه خود با دیگران، چگونه خود به خود محو شده و فراموش می‌شود.
5- دیگران را تحسین کنید
از جمله معایب مقایسه خود با دیگران، بروز حسادت است. زمانی که شما خودتان را با دیگران مقایسه می‌کنید، به قول معروف می‌خواهید سر به تنشان نباشد! اعتراف کنید که هزاران بار این حرف را به خود زده‌اید و من نیز بسیار از این جمله استفاده کرده‌ام. کسی که خودش را مدام با دیگران مقایسه می‌کند، چشمش از حسادت کور است. او نمی‌تواند موفقیت دیگران را تحمل کند. هراندازه که هم طرف مقابل برای رسیدن به هدفش تلاش کرده باشد، باز هم از دیدن حقیقت، ناتوان خواهیم بود.
به همین علت، برای رهایی از مقایسه خود با دیگران، سعی کنید که دیگران را تحسین و تشویق کنید. این تحسین، نوعی حس قبطه در شما به وجود می‌آورد، نوعی انرژی مثبت است، نوعی انگیزه است که نه تنها باعث اجتناب از مقایسه خود با دیگران می‌شود، بلکه موجب تلاش برای رشد و پیشرفت فردی و شخصیتی نیز می‌شود.
6- به جای رقابت با دیگران، با خودتان رقابت کنید
مقایسه کردن خود فقط زمانی درست و سازنده است که خودمان را با خودمان مقایسه کنیم. به جای اینکه خودتان را با دیگران و اطرافیان مقایسه کنید، امروز خودتان را با دیروز خود، با هفته‌ی پیش، یا سال پیش و… مقایسه کنید. ببینید که در چه جایگاهی قرار داشتید و اکنون در چه جایگاهی هستید.
مقایسه خود با دیگران، عبث‌ترین کار ممکن است و چیزی جز افسردگی و درجا زدن، برای شما به همراه نخواهد داشت. حتما شما هم این داستان را شنیده‌اید که می‌گوید: «یکی در 20 سالگی درسش را تمام می‌کند و وارد بازار کار می‌شود، دیگری تا 30 سالگی درس می‌خواند. یکی بعد از دبیرستان ازدواج می‌کند و خوشبخت می‌شود، دیگری در 40 سالگی هم قصد ازدواج ندارد و استقلال فردی را ترجیح می‌دهد. یکی دوست دارد در 23 سالگی مهاجرت کند.دیگری دوست دارد در وطن بماند و آن را آباد کند.»
می‌دانید مقصودم از این داستان چیست؟ آن است که هر کسی، هدف متفاوتی دارد و زندگی هر کس، با دیگری متفاوت است. زندگی هیچ دو نفری شبیه به هم نیست و راهی که ما در پیش می‌گیریم، با بقیه متفاوت است. همه چیز به اهداف شخصی خودمان بستگی دارد، پس باید دست از مقایسه خود با دیگران برداریم و صرفا بر روی اهداف خود تمرکز کنیم.
7- برای گردش در شبکه‌های اجتماعی، حد مرز تعیین کنید
همانطور که بارها در این مقاله اشاره کردیم، بیشترین میزان مقایسه خود با دیگران، در شبکه‌های اجتماعی اتفاق می‌افتد. به همین منظور، لازم است که برای خودمان حد و مرزی تعیین کنیم و خودمان شخصا از سلامت روانمان، پاسداری کنیم. برای این کار، راهکارهای زیر می‌تواند بسیاری مفید باشند:
- هر اکانتی را که باعث می‌شود نسبت به خودتان حس بدی داشته باشید، آنفالو کنید.
- روزانه تنها در دو نوبت 30 دقیقه‌ای از شبکه‌های اجتماعی استفاده کنید.
- زمانی که با کسانی که دوستشان دارید وقت می‌گذارنید، تلفن را کنار بگذارید.
- لازم نیست که به هر پست و کامنتی که دیدید، پاسخ دهید؛ زمان شما با ارزش‌تر از این حرف‌هاست.
- هر موقع نتوانستید در برابر چک کردن شبکه‌های اجتماعی مقاومت کنید، از خودتا بپرسید که اصلا چرا باید این کار انجام دهید، آیا فقط حوصله‌تان سر رفته، یا اینکه به دنبال این هستید که کسی شما تصدیق کند؟ سعی کنید به جایش کار دیگری را انجام دهید تا حس بهتری داشته باشید.
حال که صحبت از تعیین حد و مرز شده است، بد نیست در این رابطه، نگاهی هم به مقاله‌‌ای که پیشتر در این زمینه نوشته بودیم، داشته باشید. مقاله تعیین خط و مرز شخصی به عنوان نوجوان، می‌تواند حسابی به کارتان بیاید.
8- روزه‌ی شبکه‌های اجتماعی بگیرید!
بله، درست خواندید. روزه گرفتن فقط برای دوری از آب و غذا نیست. وقتی که شبکه‌های مجازی تا به این اندازه در مقایسه کردن خود با دیگران تاثیر منفی دارند. پس چرا چند روزی را، روزه شبکه‌های اجتماعی نگیریم؟ بگذارید لب کلام را در یک جمله برایتان خلاصه کنم. تا زمانی که زندگی خودتان را با زندگی دیگران مقایسه می‌کنید، هیچگاه از هیچ چیز رضایت نخواهید داشت.
اگر مدام به دنبال این هستید که ببینید که فلانی جدیدا چه دستاوردی داشته و چه لباس تازه‌ای خریده، به کجا سفر کرده و چه خورده و چه نوشیده، و بعد از آن خودتان را با او مقایسه می‌کنید و شروع می‌کنید به نشخوار فکری، بهتر است که اصلا چند وقتی را به طوری کلی، از فضای مجازی به دور باشید.
تمام حساب‌های کاربری خود را معلق کنید و چند وقتی را فقط و فقط، بر روی خودتان تمرکز کنید. همانطور که گفتیم، نقاط قوت خود را پیدا کنید، آن‌ها تقویت کنید، بخاطر چیزهایی که دارید شکرگذار باشید و برای پیشرفت و رشد فردی و شخصیتی خود، تلاش کنید. بعد از چند وقت، خواهید دید که اکنون، دیگران هستند که باید خودشان را با شما مقایسه کنند!
سوالات متداول
آیا مقایسه خود با دیگران کار درستی است؟
سنحش خود در مقابل دیگران ، جزیی از طبیعت انسان به شمار می‌رود و گاها می‌تواند حتی سبب رشد فردی نیز بشود. اما اگر شکل افراط به خود بگیرد، می‌تواند تاثیرات مخربی در سلامت روان داشته باشد.
عواقب و مضرات مقایسه خود با دیگران چیست؟
خودخوری، نشخوار فکری، احساس ناکافی بودن، کمبود اعتماد به نفش، افزایش اضطراب و افسردگی، از دست رفتن زمان، درجا زدن و… همگی می‌توانند از عواقب مقایسه افراطی خود با دیگران باشند.
برای اجتناب از مقایسه خود با دیگران چه کاری می‌توان انجام داد؟
شکرگذار باشیم، به هر آنچه که داریم قناعت کنیم. نقاط قوت خود را شناسایی کنیم. از شبکه‌های اجتماعی فاصله بگیریم. افراد موفق را تحسین کنیم. بر روی خودمان تمرکز کنیم. خودمان را با خودمان مقایسه کنیم و… همگی از راهکارهای دوری از مقایسه خود با دیگران هستند.
