پیشگفتار
در خاور نزدیک – به ویژه در دشت های بین النهرین ، جلگه های خوزستان و همچنین در فلات ایران – بود که در حدود 12000 سال پیش تغییرات ژرف و عظیمی در جامعه بشری رخ داد .
بنیادی ترین دگرگونی ، تحول تدریجی در معیشت از مرحله گردآوری غذا و شکارگری به مرحله تولید غذا در جوامع روستایی و یکجانشین بود . در همین جوامع بود که برخی از حیوانات و گیاهان اهلی شدند . این تغییرات به نوبه خود سبب افزایش جمعیت و مبادله پایاپای منطقه ای کالا شد . این تحولات بی نظیر و تاثیرگذار شالوده رشد شهرنشینی یا تشکیل اولین شهرها و دولت ها در سال های 4000 تا 3500 پیش از میلاد شد .
شکل گیری شهرهای اولیه تغییراتی شگفت آور و عظیم در پی داشت ، همچون تحول معماری و مجسمه سازی ، اختراع چرخه و ارابه ، گسترش علوم و فنون ، ذوب فلزات و رواج تجارت و از همه مهمتر تحول خط و آغاز نگارش .
این دوران سرنوشت ساز در تاریخ ، در منطقه ای آغاز شد که آن را به درستی « گهواره تمدن » نامیده اند .
اولین دهکده ها :
کاوش های باستان شناختی چند دهه اخیر در دامنه رشته کوه های زاگرس نشان داده است که این منطقه از اولین نقاط جهان است که بشر یکجا نشینی را در آنجا ، در دهکده های کوچک اما دائمی ، آغاز کرده است .
دکتر جین گراگ ؛ عضو موسسه شرق شناسی ، دانشگاه شیکاگو :
« پژوهش های موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو در ایران با کاوش های رابرت بریدوود شروع شد ، که درباره خاستگاه کشاورزی در جهان تحقیق می کرد . تحقیقات وی نشان داد که اولین قدم در راه اهلی کردن گیاهان و حیوانات و اولین تجمع سکونتگاه های دائمی ، در قالب پدیده ای که می توان آن را زندگی روستانشینی نامید ، همه در دامنه کوه هایی پدید آمد که در خاور نزدیک پراکنده اند . آنچه در دامنه رشته کوه های زاگرس رخ داد نمونه بارز وقوع این تحولات است . »
تشکیل اولین شهرها در پهندشت خوزستان :
با افزایش جمعیت در روستاهای واقع در دشت حاصلخیز خوزستان ، مرکزی همچون چغامیش رفته رفته بزرگ تر شد و به صورت شهرکی به وسعت حدود پانزده هکتار درآمد .
قریب 5500 سال پیش چغامیش شامل خانه های شخصی ، ساختمان عمومی و همچنین عبادتگاهی با تزئین آجرهای مخروطی شکل و رنگی بود . چغامیش همچنین خیابانها و کوچه های مرتبط با یکدیگر داشت که نشان دهنده نقشه شهری از پیش طراحی شده است . از جمله یافته های بسیار مهم باستان شناسان در چغامیش تعدادی نقش مهر بر روی گوی های گلی است که تصویر چند نوع بنای شهری را نشان می دهد . این نقش ها به همراه نقشه بافت معماری حاصل از کاوش های باستان شناختی مبنایی برای بازسازی گرافیکی چغامیش در هزاره چهارم پیش از میلاد شد .
چغامیش حتی یک سیستم دفع فاضلاب کارآمد و کامل داشت که از لوله های سفالی یا جوی های سرپوشیده آجری ساخته شده بود . همه این ویژگی ها ، چغامیش را در ردیف نخستین شهرهای جهان قرار می دهد .
در هزاره پنجم قبل از میلاد ساکنان چغامیش به دلایل نامعلومی این شهر اولیه را ترک کردند و راهی مکانی امن تر در غرب خوزستان شدند و احتمالا شهر شوش را بنیان نهادند .
هفت رخ فرخ ایران
فرزین رضائیان
نشر تهران – 1386
