باغ «قلهک» باغی با خاطرات ۱۷۰ ساله

باغ های تاریخی ایران در گذر زمان شاهد حوادث تاریخی زیادی بوده اند. یکی از باغ هایی که در دوران قاجار به انگلیسی ها اجاره داده شد تا سفارت تابستانی آن ها باشد و آن ها دیگر نتوانستند از درختان سرو و نارون و بیدهای مجنون و قنات پرآب و خنکی و سرسبزی زاید الوصفش دل بکنند، باغ «قلهک» است که امروز هم چنان در اختیار سفارت انگلستان است.

روستایی که شهر شد

«قلهک» یکی از قدیمی ترین روستاهای اطراف تهران است که با گسترش شهر، تبدیل به محله ای شد و سرگذشتی پر فراز و نشیب را پشت سر گذاشت و در حال حاضر نیز به دلیل قرار گرفتن باغ «قلهک» در این منطقه، هم چنان مورد توجه است. این باغ خرم با آن سروهای سر به فلک کشیده و نارون های بزرگ و بید مجنون های خرامان که در میانه دیوارهایی بلند محصور شده، همان باغ قلهک مشهور است که خبرسازشدنش به خاطر اعطای آن توسط پادشاهان قاجار به بریتانیا است.

مهم ترین قنات از قنات های هفت گانه شمیران

آب و هوای خنک و دل انگیز این باغ به دلیل واقع شدن در یکی از شمالی ترین و زیباترین روستاهای تهران از قدیم زبانزد بوده است. در گذشته آب قلهک به عنوان یکی از آبادی های توابع شمیران، از 7رشته قنات تأمین می شد که مهم ترین آن ها قنات های موجود در همین باغ بود که هم چنان در باغ جاری است.

موقعیت باغ قلهک

باغ قلهک در خیابان شریعتی تهران، در حد فاصل خیابان شهید کلاهدوز (دولت) و پل صدر قرار دارد. دیوار طولانی این باغ با آجرهای قرمز رنگ، بعد از خیابان شهید کلاهدوز(دولت) آغاز می شود و تا نزدیکی های بزرگراه صدر ادامه دارد. دیوار آجری حاشیه خیابان نشانه خوبی برای یافتن این باغ است.

تاثیرگذاری بر تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران

باغ قلهک خاطرات فراوانی از 170 سال گذشته این محله را به خود دیده است. باغی با وسعت 20 هکتار که بازمانده ای سرسبز از منطقه قدیمی «قلهک» است و روزگاری از سوی محمد شاه قاجار به دولت انگلستان اجاره داده شد. این باغ از قدیم به عنوان اقامتگاه تابستانی سفارت انگلستان در نظر گرفته شد؛ اقامتگاهی که بعدها شاهد برگزاری محفل ها و جلسات بسیاری شد تا تأثیر فراوانی بر تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران داشته باشد. شاید آن زمان که «سرجان کمپبل» به عنوان وزیر مختار انگلستان در تهران حضور داشت، فکر نمی کرد که باغ اجاره ای روزگاری محل مناقشه شود.

محمد شاه این باغ را به بهای ماهانه 30 تومان یا 15 لیره انگلیس به دولت انگلیس اجاره داد و این امر موجب شد تا بعدها انگلیسی ها خیال کنند تمام قریه«قلهک» متعلق به آن هاست. انگلیسی ها با فراموشی مرحمت شاهانه، پا از حد خود فراتر گذاشتند و به ایجاد هرگونه دخل و تصرف در این محل روی آوردند. در این ایام، با استفاده از شرایط خاص آن دوران و ناآرامی های ملی، دست درازی انگلیسی ها به حدی رسید که عملا حاکمیت خود را بر سراسر قریه «قلهک» گسترش دادند و خود را حاکم بلامنازع «قلهک» برشمردند. این خیال آن ها حتی موجب شد برای این قریه کدخدا نیز انتخاب کنند.

بناهایی که انگلیسی ها در باغ ساختند

این اقامتگاه تابستانی سفارت انگلستان، با عمارت های زیبا و امکانات ورزشی و فرهنگی که در تمام سال های گذشته ساخته شده اند، به صورت یک باشگاه محلی برای انگلیسی ها در آمده است. آن ها ابتدا برای تجلیل از کشته شدگان خود، گورستانی را در گوشه ای از این باغ بنا نهادند. سپس از محل قنات های موجود در این باغ برکه ای ساختند و استخری تفریحی نیز بعدها به مجموعه آبی این باغ اضافه شد. علاوه بر ساختمان مسکونی این باغ، امارت مجزای دیگری نیز در این باغ وجود دارد که «انجمن ایران شناسی بریتانیا» نام دارد. هم چنین مدارسی بین المللی در ضلع شمالی این باغ است که به مدارس آلمانی ها و فرانسوی ها اختصاص یافته و در آن تبعه این کشورها در ایران به زبان مادری خود تحصیل می کنند.

گورستان باغ قلهک

در جنوب این باغ و ضلع شمالی خیابان شهید کلاهدوز (دولت)، گورستان باغ «قلهک» با دری چوبی و قدیمی و وسعتی چند هزار متری قرار گرفته است. اگر شما نیز از خیابان شریعتی وارد خیابان شهید کلاهدوز شوید، می توانید گنبد فیروزه ای رنگی را که بنای یادبود تعدادی از کشته شدگان است، ببینید. از سردر گورستان و از روی صلیب های نصب شده روی قبور و نیز تاریخ هایی که روی سنگ ها وجود دارد ، چنین به نظر می رسد که این گورستان صرفا به اجساد سربازان کشته شده متفقین در جریان سال های 1293 تا 1297 ه.ش (1914 تا 1918 میلادی) که جنگ جهانی اول در جریان بوده و هم چنین سال های 1318 تا 1324 ه.ش (1939 تا 1945 میلادی) که جنگ جهانی دوم در جریان بوده است، اختصاص دارد. علاوه بر نظامیان، بعضی از دیپلمات های انگلیسی و اعضای خانواده های آنان هم که در تهران فوت شده اند، در این گورستان دفن هستند. در هر سوی بنای گنبدی، 8 کتیبه یادبود به قرینه خودنمایی می کند که بر این کتیبه ها بیش از چهار هزار نام می توان یافت که خاطره کشته شدگانی را زنده نگاه می دارد که هیچ نشانی از آنان یافت نشده و بازماندگان به ذکر نام بسنده کرده اند.

این گورستان، شاید یکی از زیباترین بناهایی باشد که هر زمان، تازگی و طراوتی مغایر با ذهنیت شکل گرفته پیرامون معنای «گورستان» دارد. نزدیک به سه هزار متر زمین چمن کاری شده که با درختان و گل های رنگارنگش، عموماً جولانگاه پرندگانی است که از چند متر آن طرف تر، از گرما و هیاهو به این سبزه زار تاریخی پناه می آورند.در بین گورستان به ترتیب و نظمی خاص، زمین چمن کاری و صلیبی قدکشیده و بیش از پانصد سنگ قبر به چشم می خورد.

بیتوته