راهنمای مطالعه
تفکر تحلیلی، تفکر انتقادی یا همان تفکر نقادانه، یکی از مهم‌ترین مهارت‌ها در بیست و یکم است. هرچند که این مهارت هزاران سال پیش توسط فلاسفه یونانی پایه‌گذاری شد، اما امروز اهمیت آن از هر زمان دیگری بیشتر است. فرقی ندارد که شما در چه برهه‌ای از زندگی خود هستید، شغلتان چیست و در جامعه‌ای زندگی می‌کنید؛ در هر صورت به تفکر نقادانه در زندگی احتیاج خواهید داشت.
اهمیت این نوع تفکر آن‌قدر زیاد است که بسیاری از معلمان، پدرها و مادرها، تلاش می‌کنند تا از همان کودکی طوری فرزند خود را بار بیاورند که ذهنی تحلیل‌گر داشته باشد. دوران کودکی و نوجوانی بهترین زمان برای تمرین ذهن است تا بتوان تفکر انتقادی را در آن پرورش داد. در این مقاله، ما به شما آموزش می‌دهیم که چطور باید چنین مهارتی را در نوجوان و حتی در خودتان، تقویت کنید.
پیشنهاد مطالعه: سرگرمی های مفید برای نوجوان ها
تفکر تحلیلی یا انتقادی چیست؟
قبل از آنکه به سراغ راهکارهای تقویت و پرورش تفکر انتقادی برویم، باید ببینیم که اصلا معنا و مفهوم آن چیست؟ اگر بخواهیم به ساده‌ترین بیان ممکن درباره این مفهوم توضیح دهیم، باید چنین بگوییم که:
تفکر تحلیلی یا انتقادی، به نوعی از تفکر گفته می‌شود که فرد در آن، به صورت کاملا مستقل، واضح و آشکار، به طور منطقی و با استفاده از ارتباط‌دادن ایده‌ها، شواهد و نظریات، و همینطور با استفاده از قوه تجزیه و تحلیل خود، به یک نتیجه عقلانی می‌رسد.
در رابطه با نوجوانان و دانش‌آموزان، می‌توان چنین بیان کرد که تفکر نقاد، به چیزی بیشتر از حفظ کردن و تکرار اطلاعات بستگی دارد. این تفکر دانش‌آموزان و نوجوانان را تشویق می‌کند تا با استفاده از مهارت‌های تجزیه و تحلیل خود، مشکلات تازه را حل کرده و به درک عمیق‌تری از جهان اطراف خود برسند. این مهارت نه‌تنها برای مدرسه، بلکه حتی فراتر از محیط مدرسه و برای تمام ابعاد زندگی می‌تواند برای نوجوانان مفید باشد.
پیشنهاد مطالعه: روش های تقویت اعتماد به نفس
چرا تفکر انتقادی مهم است؟
دیگر سوالی که باید به آن پاسخ دهیم، آن است که اصلا اهمیت تفکر انتقادی چیست؟ چرا باید زحمت بسیاری به جان خرید و برای تقویت تفکر تحلیل در نوجوانان تلاش کرد؟ اگر بخواهیم صاف و پوست‌کنده درباره این موضوع بگوییم، باید اینطور بیان کنیم که:
در گذشته بخش بزرگی از موفقت افراد، به حفظ‌کردن دانش و سپس تکرار آن در ابعاد مختلف زندگی بستگی داشت. اما امروزه دیگر خبری از این موضوع نیست.
زندگی امروزه ما، بسیار پیچیده‌تر از گذشته است؛ ما در تکنولوژی غرق شده‌ایم، اینترنت زندگی ما را تغییر داده است. حجم اطلاعاتی که در این فضا در گردش است، بسیار بیشتر از آن چیزی است که فکرش را کنیم. برای تشخیص اطلاعات درست و مفید از اطلاعات کذب و بی‌فایده و گاها مضر، هر نوجوانی باید بتواند فراتر از حدود اطراف خود فکر کنید. لازمه این کار نیز چیزی نیست جز تقویت تفکر انتقادی.
چطور تفکر انتقادی را در نوجوان پرورش دهیم؟
اکنون رسیدیم سر اصل مطلب. باید بدانید که بخش بزرگی از پرورش و تقویت تفکر انتقادی در نوجوانان، به شما، به عنوان پدر یا مادر او بستگی دارد. این شما هستید که با اقدامات خود، می‌توانید این مهارت را در فرزند خود به وجود آورید. برای این کار، استفاده از راهکارهای زیر می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد:
پیشنهاد مطالعه: بهترین کتاب های تربیت نوجوان ها
سوالات چالش‌برانگیز از نوجوان بپرسید
ساده‌ترین راهکاری که برای تقویت تفکر تحلیلی در نوجوانان وجود دارد، پرسیدن سوالاتی است که آن‌ها را به چالش بکشد. سعی کنید سوالاتی از فرزند خود بپرسید که جواب آن‌ها، چیزی به غیر از «بله» یا «خیر» باشد. سوالی که پاسخ آن ساده باشد، بدون شک هیچ کمکی به نوجوان شما نخواهد کرد. گاهی اوقات یک تغییر ساده در صورت سوال، می‌تواند این هدف را بهترین شکل برای شما محقق کند.
پیشنهاد مطالعه: مهارت های لازم برای نوجوانان
سوالات را به زندگی واقعی ربط دهید
ربط دادن سوالات به زندگی واقعی، می‌تواند از دیگر روش های تقویت تفکر نقادانه در نوجوانان باشد. اگر واقعا به دنبال تقویت این مهارت در فرزند خود باشید، هر لحظه از زندگی یک فرصت مناسب برای شما خواهد بود. حتی ساده‌ترین کارها، از تماشای اخبار و خواندن روزنامه گرفته تا تماشای مردم در مراکز خرید، می‌تواند برای این هدف کافی باشد. برای این منظور، سوالات زیر می‌توانند هم برای نوجوان جالب باشند و هم تفکر تحلیلی را در او پرورش دهند:
- فکر می‌کنی اون آدم به چی داشت فکر می‌کرد؟
- اگه تو جای اون آدم بودن چیکار می‌کردی؟
- برای انجام اون کار چه موانعی وجود داشت؟
- به نظرت برای انجام اون کار از چه کسانی می‌شد کمک گرفت؟
- انجام اون کار چطور می‌تونست برای اون‌ها سود داشته باشه؟
- به نظرت کارهایی که انجام دادن چطور می‌تونه اون‌ها رو به هدفشون برسونه؟
- به نظرت اون وضعیت چه نتیجه‌هایی به همراه داره؟
پیشنهاد مطالعه: علت گرسنگی مداوم نوجوانان
نوجوان را به سمت ادبیات کلاسیک سوق دهید
مطالعه، یکی از بهترین راهکارهای تقویت تفکر انتقادی در نوجوان ها است. سعی کنید نوجوان خود را از همان کودکی به مطالعه تشویق کنید. ادبیات کلاسیک، آثار نویسندگان مشهور و کتاب‌هایی که در زمره شاهکارهای ادبی به حساب می‌آیند، می‌توانند منابع بسیار خوبی برای تقویت تفکر تحلیل در نوجوان‌ها باشند. شخصیت‌پردازی و عمق نوشته در این آثار بسیار قوی است و تحلیل این شخصیت‌ها و جریان داستان، می‌تواند تفکر تحلیلی را در نوجوان شما پرورش دهد.
کنترل اطلاعات را به نوجوان یاد بدهید
بخش بزرگی از تقویت تفکر تحلیلی در نوجوانان، به این بستگی دارد که توانایی موشکافی اطلاعات را در آن‌ها تقویت کنید. چنان که قبل‌تر هم به آن اشاره کردیم، حجم اطلاعات در این دوره و زمانه بسیار زیاد است و تشخیص اینکه کدام اطلاعات مفید و کدام بی‌فایده است، می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. کمک در این زمینه، برعهده شماست. شما باید به نوجوان خود یاد دهید که از میان انبوه اطلاعات، تنها اطلاعاتی که ممکن است به کارش بیاید را برداشت کرده و از موارد نادرست و اضافی، چشم‌پوشی کند.
پیشنهاد مطالعه: سن نوجوانی چند سالگی است
در صورت خطا، نوجوان خود را اصلاح کنید
در آخر، به یاد داشته باشید که شما در حال آموزش و پرورش نوجوان خود هستید. ذهن نوجوان شما و همین طور مهارت تفکر انتقادی او هنوز در حال رشد و شکل‌گیری است؛ درست به همین دلیل ممکن است امکان بروز خطا و اشتباه در آن‌ها بسیار زیاد باشد. در چنین مواقعی، لازم است که شما به عنوان پدر یا مادر، اشتباهات فرزند خود را اصلاح کرده و با دلیل منطق، اشتباهش را به او توضیح دهید. سعی کنید با نوجوان خود گفتگو کنید، با خط فکری او آشنا شوید و در صورت هرگونه ضعف، آن را تقویت کنید.
سوالات متداول
به نوعی از تفکر گفته می‌شود که فرد در آن با استفاده از مهارت‌های تحلیلی و منطقی، به نتیجه‌ای عقلانی می‌رسد. این کار فراتر است حفظ و تکرار اطلاعات است.
حجم اطلاعات در دنیای امروز مهم است؛ به همین دلیل است که برای تشخیص اطلاعات درست و مفید، همینطور برای بقا در چنین دنیایی، به تفکر انتقادی نیاز داریم.
بیان سوالات چالش برانگیز، ربط دادن سوالات به زندگی واقعی، تشویق به مطالعه بیشتر، تقویت توانایی موشکافی اطلاعات و همینطور رفع خطاهای فکری نوجوان، می‌تواند در کسب این مهارت به او کمک کند.
منابع
