در این مقاله قصد داریم به موضوع جدیدترین روش های بیابان زدایی بپردازیم. بیابان ها مانند بقیه اکوسیستم های طبیعی پویایی خاصی دارند. تپه های شنی به آرامی جابجا می شوندوبعضی مناطق را می پوشانند. اما بیابان زایی فرآیند متفاوتی دارد. این پدیده ازالگوی خاصی پیروی نمی کند وغیرقابل پیش بینی وخطرناک است. روش های نوین بیابان زدایی به دنبال مقابله با پدیده خطرناک بیابان زایی است.
بیابان زدایی برای جلوگیری از بیابان زایی
خبر خوب این است که می توان با روش های بیابان زدایی , از بیابان زایی جلوگیری کرد و حتی خبر بهتر این است که همان شیوه ای که می تواند به جلوگیری از بیابان زایی کمک کند؛ در رفع مشکلات ناشی از خشکسالی و سایر اشکال تخریب زمین نیز موثر است. مهم تر از آن، بیابان زدایی، توانایی ما را برای کاهش تغییرات آب و هوایی ارتقا می دهد و همچنین سازگاری ما را با آن افزایش می دهد.
1- حفظ سلامت و حاصلخیزی خاک مهمترین عامل بیابان زدایی
برای حفظ سلامت زمین کشاورزان باید بر مدیریت بهتر آب و مواد مغذی درخاک تمرکز کنند. هم چنین آن ها یاید جلو فرسایش زمین و شور شدن آن را بگیرند. در این شیوه ها کشاورزان تشویق می شوند تا ازنوع کشت های مفید تر استفاده کنند. همچنین با ایجاد خاکریز در زمین ها ، جلو روان آب ها رابگیرند تا سفره های زیر زمینی تغذیه شوند و با شیوه های مختلف تبخیرآب را از سطح زمین کاهش دهند.
2- مدیریت صحیح زمین ها برای چرای دام ها
کلید تضمین بهره وری طولانی مدت از چراگاه ها، حفاظت از تنوع گونه های گیاهی بومی است که به خوبی با شرایط محلی سازگار هستند.این بدان معنی است که روستاییان باید چرای دام ها را به گونه ای مدیریت کنند که از مراتع بیش از حد توان آن ها استفاده نشود.
برای این کار باید چرای دام ها در مراتع به صورت چرخشی انجام شود تا زمین ها فرصت کافی برای رویش دوباره گیاهان را داشته باشند.تعداد حیوانات در هر مرتع کاهش یاید تا همه علف های آن منطقه مصرف نشود .هرساله کاشت مجدد گونه های بومی گیاهان که ریشه های عمیقی دارند درمراتع برنامه ریزی شود .
یکی دیگر از راه های محافظت از مراتع ،کاشت حبوبات چندساله در جهت تامین نیتروژن مورد نیار خاک است تامواد مغذی بیشتری برای دام ها فراهم گردد.
کاشت درختان مناسب هر منطقه در مراتع نیز بسیار مفید است و شاخ و برگ این درختان به هنگامی خشکی زمین می تواند غذای دام ها شود و در روز های گرم سایه بان دام ها گردد.
3- افزایش تنوع زیستی در اراضی زیر کشت
زمین های دیم یعنی زمین هایی که محصولشان با آب باران آبیاری می شوند، منطق آسیب پذیری هستند.این زمین ها به هنگام کشت نیاز به مدیریت کامل دارند. برای حفاظت این نوع زمین ها، کاشت درختان در مرز محصولات وهم چنین ایجاد پرچین بسیار مفید است. درختان خاک را در برابر وزش باد محافظت می کنند. و حتی از آسیب دیدن محصولات به هنگام طوفان نیز جلوگیری می کند.
اگر کاشت درختان به درستی انجام شود؛ درختان باعث بازسازی مراتع چراشده می گردند و در عین حال هوای خنک تری برای حیوانات و مردم منطقه ایجاد می کنند. علاوه بر این، کشاورزان نه تنها از محصولات حیوانی بهره مند می شوند، بلکه از این زمین ها چوب نیز برداشت می کنند.
یکی دیگر از رویکردهای رایج برای تنوع بخشیدن به تولید مزرعه، کشت دومحصول مختلف در کنارهم است. برای مثال ذرت و لوبیا نمونه معمولی ا محصولات که مکمل یکدیگر هستند.
4- حفاظت از جنگل های بومی و درختکاری
نقش درختان در محافظت از خاک در برابر فرسایش، تامین رطوبت زمین و خنک کردن محیط اطراف بی بدیل است. ما نمی‌توانیم این نتایج مهمی را که جنگل ایجاد می کند ؛ با هیچ تکنیکی که به آن تسلط داریم جایگزین کنیم. به همین دلیل است که جنگل ها و درختان مستقل برای جلوگیری از گسترش بیابان زایی باید محافظت شوند.
کاشت مجدد درختان بومی و اجازه رشد طبیعی آنها ،در مکان‌هایی که قبلا جنگل بوده واکنون از بین رفته اند، امید بازیابی اکوسیستم اصلی را تقویت می کند. همین تکنیک بیابان زدایی را می‌توان حتی در زمین‌هایی که زمانی در آنها محصولات کشاورزی کشت می‌شده اند، اما اکنون خاک نامرغوب دارند؛ استفاده کرد. برای کاشت درختان باید از گونه های بومی هر منطقه استفاده کرد زیرا سازگاری خاصی با اقلیم محلی دارند .
چرا به شیوه های نوین بیابان زدایی نیاز داریم؟
گزارش ها نشان می دهد درروند بیابان زایی ،مراتعی پوشیده از علف های بلند،جنگل های انبوه از درخت ها وزمین های کشاورزی بعد از چند سال به بیابانی و بایر تبدیل می شوند.
گسترش بیابان‌ها یکی از مشکلات بزرگ جهان امروز است، به طوری که بیش از ۱۱۰ کشور جهان را تحت تأثیر قرار داده و علاوه بر تهدید تامین غذای بیش از ۱.۲ میلیارد نفر از ساکنان کره زمین، ۱۳۵ میلیون نفر را نیز با خطر مهاجرت مواجه ساخته است.
پیشنهاد مطالعه: بلندترین کوه های جهان
بیابان زایی چگونه اتفاق می افتد؟
بیابان زایی شکلی از تخریب زمین است که ناشی از مدیریت ضعیف زمین های دیم است.این بدان معنی است که انسان ها با دخالت در طبیعت باعث تغییرات در مناطق خشک و نیمه خشک می شوند. زمین هایی که در برابر بیابان زایی آسیب پذیر هستند به سرعت به بیابان تبدیل می شوند؛ زیراخاک این زمین ها خشک و فقیرترو ناتوان از رشد گیاهان می شود.
در شروع بیابان زایی، پربارترین لایه خاک، که به عنوان خاک سطحی شناخته می شود، توسط باد از بین می رود یا با باران به سرعت شسته می شود. زیرا هیچ پوشش گیاهی روی خاک وجود ندارد که از آن محافظت کند. با از بین رفتن خاک سطحی، مواد مغذی مهم خاک همراه با مواد آلی آن هم از بین می رود.
در مرحله بعد خاک آسیب دیده ساختار و توانایی خود را برای تغذیه گیاهان و جانوران درون خاک از دست می دهد. خاک، خشک و سخت می شود و نفوذ پذیری خود را در برابر باران ازدست می دهد . هنگامی که باران به لایه های عمیق تر خاک نفوذ نکند؛ مخازن آب زیر زمینی هم که کارشان مرطوب نگه داشتن زمین است از بین می روند. به این ترتیب تمام منطقه خشک ترمی شود
شرایط به تدریج بدتر می شود و حتی گیاهان مقاوم به خشکی نیز در نهایت می میرند و زمین ها در معرض تخریب کامل قرار می دهند.
افزایش جمعیت و بیابان زایی
با افزایش جمعیت یک منطقه، استفاده بیش از حد از خاک برای تامین منابع و مواد مغذی نیز اتفاق می افتد. با استفاده بیش از حد از خاک، زمین ها از آخرین ذرات بارور خود نیز تخلیه می شود و زمین عملا غیر قابل استفاده خواهد شد.
به این ترتیب هرچه جمعیت بیشتر شود تخریب زمین های کشاورزی بیشتر خواهد شد اما مشکل اینجاست که میزان زمین های قابل استفاده در سیاره زمین محدود است و تخریب بخشی از آن، از وسعت زمین ها روز بروز کاسته می شود.
بیابان زایی مشکل بزرگی است زیرا وقتی زمین تخریب شد دیگر قادر به تنظیم چرخه آب نیست،آب و هوای منطقه گرم و بیابانی می شود، کمبود غذا درمنطقه ایجاد می شود و …. این بدان معناست که بیابان‌زایی می‌تواند همه چیزهایی را که ما برای سلامتی و بقا نیاز داریم از بین ببرد.
پیشنهاد مطالعه: بزرگترین کشور جهان
بیابان زایی در ایران
ایران به عنوان کشوری پر جمعیت در بین کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا قرار گرفته است. بررسی های انجام شده درکشور نشان میدهد که در ایران حدود 100 میلیون هکتار از اراضی در معرض پدیده بیابان زایی قرار دارد. که از این مساحت 75 میلیون هکتار در معرض فرسایش آبی، 20 میلیون هکتار در معرض فرسایش بادی و 5 میلیون هکتار در معرض سایر اشکال شیمیایی و فیزیکی تخریب سرزمین هم چون کاهش حاصلخیزی، شوری زایی و … است.
خسارت های فرسایش خاک
فرسایش خاک در ایران در حدود 10 میلیارد دلار به مردم وکشورآسیب می رساند. از عمده‌ترین دلایل این فرسایش خاک در ایران می توان به عوامل زیر اشاره کرد:
- قطع درختان و درختچه ها در درازمدت
- چرای طولانی وغیر اصولی دام ها در مراتع
- نابودی پوشش گیاهی که از طریق آتش سوزی به صورت عمدی یا غیر عمدی
- بهره برداری بیش از حد از سفره های آب زیر زمینی مانند حفر چاه های عمیق در زمان خشکسالی
بیابان زدایی در ایران
در ایران سازمان ها، نهاد و خود مردم با اجرای طرح های مختلفی با بیابان زایی مبارزه می کنند .این گروه ها فعالیت‌هایی نظیر مدیریت جنگل‌های دست کاشت بیابانی، مدیریت کانون‌های بحرانی فرسایش بادی، احداث خزانه، نهال‌کاری و بوته‌کاری، بذرکاری و بذرپاشی، مراقبت و آبیاری، مالچ پاشی، حفاظت و قرق، احداث بادشکن ، جمع آوری بذر، واکاری،احداث آبشخور، حفر و تجهیز چاه، مدیریت هرزآب‌ها و …. را اجرا می کنند.
نتیجه جدیدترین روش های بیابان زدایی در ایران و جهان عبارتند از:
- بهبود مدیریت آب
- به حداقل رساندن فرسایش
- چرخه بهتر مواد مغذی (از جمله افزایش جذب کربن توسط خاک)
- افزایش تنوع زیستی
- مدیریت کارآمد منابع موجود
پیشنهاد مطالعه: نقاشی صرفه جویی در آب
اهداف بیابان زدایی
مفهوم مدیریت پایدارزمین ، ترکیبی از چندین رویکرد مختلف است که می تواند با هم ترکیب شود تا به یک هدف دست یابد. ارتقای سلامت خاک و جلوگیری از تخریب زمین باعث حفظ خاک های سالم به نفع کشاورزان و صاحبان زمین می شود و آنها را قادر می سازد تا برای نسل ها از زمین خود درآمد داشته باشند.
علاوه بر این، زمین‌های سالم‌تر با تنوع گیاهی،غنی‌ترو مقاوم‌ترهستند، بنابراین در دوره‌های نوسانات آب و هوایی از مردم منطقه بهتر محافظت می‌کنند. این همان نکته ای است که ما را به گام مهم بعدی در پیشگیری از بیابان زایی می رساند یعنی گروه های مردم که با هم کار می کنند. ارتباطات و همکاری مردم مانند روستاییان ودامداران می تواند جلوی بیابان زایی را بگیرد
گزارش های زیادی در مورد رنج های انسانی ناشی از بیابان زایی در سراسر جهان ثبت شده است. مشکلاتی مانند مهاجرت مردم و خالی شدن روستاها، مرگ ومیر حیوانات، کمبود غذا، آب و پول کافی، و حتی جنگ بر سر زمین وآب و از دست دادن اعضای خانواده در این جنگ ها. این ماجراها به همه یادآورمی کند که چقدر از دست رفتن زمین های حاصل خیز و عدم توانایی تولید محصولات مورد نیاز می تواند فاجعه بار باشد.
به همین دلیل است که جوامع بومی نیز نقش کلیدی در کمک به بیابان زدایی دارند .این مردم هستند که پیوندهای مستقیمی با زمین دارند .هر مقدار از زمین های حاصل خیز که به بیابان تبدیل شود خسارت جبران ناپذیری است که مستقیما می تواند در زندگی مردم اثرمنفی به جا بگذارد.
