در بین تمامی احساسات و عواطف انسان، بدون شک حسادت یکی از بدترین‌هاست. حسادت، از پیچیده‌ترین، آزاردهنده‌ترین، ناامیدکننده‌ترین و ناراحت‌کننده‌ترین احساسات است. حسادت در نوجوانان می‌تواند مجموعه‌ای باشد از خشم، نفرت، ناراحتی، شک و تردید و غبطه خوردن. حسادت می‌تواند روابط را نابود کند، افسردگی و اضطراب به همراه داشته باشد، به خشونت منجر شود و یا موجب خودکشی و آسیب‌های جدی شود.
هر کسی در طول زندگی‌اش، هر اندازه که زندگی رضایت‌بخش و ممتازی داشته باشد، محال است که حسادت را تجربه نکرده باشد و با پیامدهای آن، دست و پنجه نرم نکرده باشد. هر کسی در زندگی، حداقل یک بار طعم تلخ حسادت را چشیده و حتی ممکن است هر روز آن را تجربه کند؛ اما طبیعی است که اگر این حس شدت یابد و حالت حاد به خود بگیرد، می‌تواند زندگی روزمره فرد را مختل کند؛ نه تنها خود فرد، بلکه حسادت افراطی اطرافیان فرد را نیز آزار خواهد داد.
در مقاله امروز از «وبسایت نوجوان ها»، قصد داریم تا مسئله حسادت در نوجوانان را بررسی کنیم. از آنجایی که سنین نوجوانی، بسیار شکننده هستند و مهم‌تر از آن، پایه‌ای برای شکل‌گیری رفتارهای بزرگسالی به حساب می‌آیند، طبیعی است که شناخت و حل مشکل حسادت در این سنین، بسیار حیاتی خواهد بود. در این مقاله، از چیستی و مفهوم حسادت، تفاوت آن با غبطه، عوامل و دلایل بروز آن، و در نهایت از راهکارهای مقابله با آن، صحبت خواهیم کرد؛ با ما همراه باشید.
حسادت چیست؟
مفهوم و معنی حسادت را می‌توان به شکل زیر بیان کرد:
احساس ترس، ناامنی، سراسیمگی و یا بیچارگی، برای از دست دادن احتمالی چیزی یا کسی.یا نشان دادن رفتاری سلطه‌گرایانه و انحصارطلبانه، برای حفظ کسی یا چیزی.حسادت به معنای آن است که آرزو کنیم دیگران، آن چیزی را که به دست آورده‌اند، از دست بدهند. حال این چیز، می‌تواند هر چیزی باشد؛ از روابط عاشقانه گرفته، تا مال و ثروت و شهرت و مقام و شادی و…
قدمت حسادت، درست به قدمت بشریت است؛ از هر دیدگاهی هم که بخواهیم نگاه کنیم، باز مسئله‌ی حسادت وجود داشته است. چه از دیدگاه دینی که قابیل، هابیل را بخاطر حسادت به قتل رساند؛ چه از نظر علمی، که قدمت حسادت را بنا بر نظریه تکامل، به اولین ابناء بشر می‌رسانند.
کسی که حسادت می‌ورزد و حسود است، از خوشبختی دیگران راضی نیست و به قول معروف، چشم دیدن خوشی و شادی دیگران را ندارد. در این راه، یاد خودش را با حرض و خودخوری نابود می‌کند، به سلامت روان و حتی سلامت فیزیکی خودش آسیب می‌زند. یا اینکه ممکن است تمام توانش را به کار بگیرد که فرد مورد حسادت را اذیت کند و کاری کند که آن فرد، دارایی‌های خود را از دست بدهد.
طبق نظر متخصصان، حسادت از دو سالگی آغاز می‌شود .حسادت ممکن است تا بزرگسالی و در تمام طول عمر، همراه با انسان باشد. حسادت بدون شک هیچ دستاوردی برای فرد ندارد؛ جز اندوه و ناراحتی و بسیاری از پیامدهای منفی دیگر، که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت. کمترین پیامد حسادت، احساس ناتوانی، کمبود، عقده و حقارت است.
البته باید توجه داشت که، مسئله حسادت در نوجوانان و غبطه، اشتباها به جای هم به کار می‌روند.
تفاوت حسادت و غبطه چیست؟
یکی از اشتباهات رایج بین مردم، این است که مفهوم حسادت را معمولا با مفهوم غبطه، اشتباه می‌گیرند و به غلط، به جای هم به کار می‌برند؛ در حالی که اصلا این دو کاملا متفاوت هستند.
- حسادت را می‌توان ترس از دست دادن چیزی دانست؛ اینکه بترسیم دیگران چیزی را که برای ماست از ما بگیرند احساس حسادت نامیده می‌شود.
- اما از طرف دیگر، اینکه پیش خودمان حسرت بخوریم ای کاش چیزی که دیگران دارند را ما نیز داشتیم، آنگاه این حس، غبطه خواهد بود.
به هر حال با وجود این تفاوت‌ها، دو احساس حسادت و غبطه، هر دو می‌توانند به حس ناامنی و تزلزل در فرد منجر بشوند و سلامت روانی او را تحت تاثیر قرار دهند.
- غبطه بیشتر مترادف با حس حسرت، ناراحتی، غم و اشتیاق به تغییر و دستیابی به خواسته‌هاست.
- در عوض حسادت بیشتر با خشم و عصبانیت هم مفهوم است.
بعضی از اوقات، دو معضل حسادت و غبطه می‌توانند هر دو با هم رخ دهند و روند عادی زندگی نوجوان را، مختل کنند. زمانی که فردی دچار حسادت می‌شود، می‌تواند به کسی یا چیزی که حس حسادت را در او برانگیخته، غبطه نیز بخورد.
بگذارید با یک مثال، این موضوع را برایتان روشن کنم. فرض کنید به عنوان یک دختر نوجوان، از کیف جدیدی که دوستتان خریده است، حسابی خوشتان آمده و پیش خود آرزو می‌کردید که ای کاش شما هم آن کیف را می‌خریدید. به این حسِ «ای کاش»، غبطه گفته می‌شود.
دوم، فرض کنید که دوست قدیمی شما که همیشه اوقاتتان را با هم می‌گذراندید، اکنون دوست جدیدی پیدا کرده و بیشتر وقتش را با او سپری می‌کند. طبیعتا شما از این موضوع ناراحت هستید و ممکن است آرزو کنید که صمیمیت بین دوست شما و آن نفر سوم، از بین برود. در چنین موقعیتی، شما دچار حسادت شده‌اید.
علائم و نشانه های حسادت در نوجوانان
اگر نوجوانی به حسادت دچار شده باشد، ممکن است که این حس را با روش‌های متعدد و مختلفی بیان کند. بعضی از اوقات، نشانه های حسادت ممکن است بسیار اندک و خفیف باشند . حتی اصلا به چشم هم نیایند. اما هر اندازه که احساس حسادت در نوجوانان افزایش پیدا کند، نشانه‌های آن نیز به همان اندازه شدت خواهند گرفت. در موارد حاد، ممکن است حتی شاهد واکنش‌های تند و شدید احساسی، یا آسیب به دیگران نیز باشیم.
از جمله متداول‌ترین نشانه ها و علائم حسادت، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساس خشم نسبت به کسی یا موقعیتی که معارض و مزاحم چیزهایی است که شما دوستشان دارید و به آن‌ها اهمیت می‌دهید.
- رفتار توام با عصبانیت، نسبت به دوستان و اطرافیان، زمانی که برخلاف میل شما، نمی‌توانند به اندازه‌ی کافی برایتان وقت بگذارند.
- عدم توانایی در احساس خوشحالی و بروز آن، برای کسی که موفقیتی را (از هر نوع) کسب کرده است.
- احساس عدم علاقه و دوست داشتن و یا حتی حس نفرت، نسبت به کسی که به تازگی وارد زندگی عزیزانتان شده است.
هر اندازه که احساس حسادت در نوجوانان کمتر باشد، به طبع نشانه‌های آن نیز کمتر است و مقابله یا کنار آمدن با آن نیز بسیار آسان‌تر خواهد بود؛ اما از طرف دیگر، اگر این حسادت در ابعاد بزرگتر بروز پیدا کند، بهتر است که برای رفع آن، از افراد متخصص کمک گرفت.
انواع حسادت در نوجوانان
همانطور که پیشتر بیان کردیم، احساس حسادت، را هر کسی ممکن است حتی هر روز در زندگی تجربه کند. این حس تنها مختص به یک فرهنگ و یک سن نیست و در تمامی دنیا و در هر سنی، رایج است.
این حس، می‌تواند در اشکال مختلفی بروز کند؛ انواع حسادت در نوجوانان، به شرح زیر است:
حسادت در رابطه
شایع‌ترین نوع حسادت است و طبق چیزی که گفتیم، می‌تواند در هر سنی و در هر جنسی رخ دهد. این نوع از حسادت، به نوعی همان ترس از دست دادن عزیزان، و یا ترس از جایگزین شدن با دیگران، در روابط است. فرقی هم ندارد چه در زنان، چه در مردان و چه در نوجوانان، همیشه این موضوع حسادت در روابط وجود داشته و خواهد داشت.
حسادت در مقام و موقعیت
این نوع از انواع حسادت که ممکن است نسبت به مورد قبلی، اندکی کمتر رخ دهد، معمولا در محیط‌های کاری و بعضی از مواقع در مدارس و دانشگاه‌ها رخ می‌دهد؛ به علاوه، ارتباط مستقیمی با رقابت بین افراد دارد. به طور مثال، زمانی که در مدرسه یا دانشگاه، دیگران نمرات بهتری می‌گیرند و شاگرد اول می‌شوند، یا مثلا در محل کار، همکارتان ترفیع مقام می‌گیرد، این نوع از حسادت بروز پیدا خواهد کرد.
حسادت ناهنجار
که معمولا با عنوان حسادت آسیب شناختی، حسادت پاتولوژی یا حسادت افراطی نیز شناخته می‌شود. این نوع از حسادت، می‌تواند نشان از مشکلات روانی جدی‌تری همچون شیزوفرنی یا اضطراب داشته باشد. این نوع از حسادت، می‌تواند عواقب و پیامدهای بسیار ناخوشایندی به همراه داشته و موجب شک‌های غیرمنطقی، رفتارهای سوء استفاده‌گرایانه و حتی خشونت‌آمیز نیز بشود.
دلایل بروز حسادت در نوجوانان
تجربه‌ی حسادت در نوجوانان، می‌تواند در هر رابطه‌ای بروز پیدا کند؛ چه در روابط عاشقانه باشد، چه در رابط خونی و چه در روابط عاشقانه. این نوع از حسادت، لزوما همیشه ناسالم و آسیب زننده نیست؛ بلکه به معنای آن است که یکی از طرفین، به آن رابطه، دوام و حفظ آن، اهمیت می‌دهد. اما با این حال، این حس حسادت در نوجوان ها یا در هر سن دیگر، اگر ادامه یابد، غیرعقلانی باشد و یا به صورت افراطی بروز پیدا کند، بدون شک آزاردهنده خواهد بود.
حسادت در نوجوانان می‌تواند دلایل بسیاری داشته باشد؛ در برخی از موارد، این حسادت ممکن است ناشی از ضعف و مشکلات برقراری ارتباط با دیگران باشد. گاهی اوقات می‌تواند محصول عزت نفس پایین، تنهایی و یا ضعف در مهارت‌های بین فردی باشد. به علاوه، به این موارد باید ترس از جایگزین شدن و کیفیت روابط را نیز اضافه کرد.
برخی دیگر از متداول‌ترین دلایل بروز حسادت در نوجوانان، می‌توان موارد زیر را نام برد:
رقابت با خواهر یا برادر
اولین جایی که ممکن است در آن شاهد حسادت در نوجوانان باشیم، محیط خانواده است. این عامل ممکن است از همان کودکی، منجر به بروز حسادت در فرد شود و تا بزرگسالی نیز ادامه پیدا کند. زمانی که خواهر یا برادر فرد، توجه، محبت و عشق بیشتری دریافت می‌کند یا از نظر فرد این چنین می‌نماید، حسادت بروز خواهد کرد. حتی این حس رقابت، بین دوستان و همکاران و هر کس دیگری نیز ممکن است به حسادت منجر شود.
ناامنی و تزلزل روانی
اگر فرد در رابطه‌ای افلاطونی یا عاشقانه، یا اصلا در هر موقعیت دیگری باشد و از آن موقعیت کمال رضایت را داشته باشد، اما مدام از تمام شدن و از بین رفتن آن بیم داشته باشد، بدون شک حسادت بروز پیدا خواهد کرد. این ترس، در ابتدا منجر به احساس ناامنی و در نهایت حسادت را به همراه خواهد داشت.
کمال‌گرایی
یکی دیگر از دلایل بروز حسادت در نوجوانان، کمال‌گرایی آنان است. اگر یک نوجوان کمال‌گرا، که مدام خودش را با دیگران مقایسه می‌کند، کسی را بهتر و بالاتر از خودش پیدا کند، بدون شک دچار حسادت خواهد شد. اگرچه این مقایسه، ممکن است به شکل غبطه نیز نمود پیدا کند، اما در اکثر مواقع، فرد کمال‌گرا همیشه از موفقیت و کامیابی دیگران، می‌ترسد؛ چون خیال می‌کند که موقعیت خودش، تحت‌الشعاع قرار خواهد گرفت.
عدم اعتماد
مشکلات مربوط به اعتماد که می‌توانند منجر به بی‌اعتمادی شوند، از دیگر دلایل حسادت به شمار می‌روند. زمانی که ما از مشکل بی‌اعتمادی رنج می‌بریم، بدون شک این مشکل، در روابط ما تاثیر منفی خواهد گذاشت و یکی از مهم‌ترین این تاثیرات، همان حسادت است.
معمولا در حسادت در نوجوانان، با دو عامل پرخاشگری و عدم اعتماد به نفس، ارتباط مستقیم دارد. نوجوانانی که حس می‌کنند روابط دوستانه‌ی آن‌ها توسط همسالانشان به هر دلیلی در خطر است. معمولا اعتماد به نفس کمتری دارند و کمتر برای خودشان ارزش قائل می‌شوند. به علاوه، این دسته از افراد، معمولا تنهاتر هستند. طبق تحقیقات به عمل آمده، معمولا نوجوانان دختر بیشتر از پسران دچار حسادت می‌شوند.
مقابله با حسادت در نوجوانی و درمان آن
شما و میلیون‌ها نفر در سرتاسر دنیا، هر روز با حس حسادت دست و پنجه نرم می‌کنید.اگر اندکی هوشمند و عاقل باشید، خودتان به خوبی از این حسادت آگاه خواهید بود برای رفع آن، تلاش خواهید کرد. مسئله و معضل حسادت در نوجوانان، هرچند که ممکن است هم برای خود نوجوان و هم برای والدین ناخوشایند باشد، اما با انجام چند راهکار ساده، می‌توان با آن مقابله و آن را رفع کرد.
از جمله راهکارهای مقابله با حسادت در نوجوانی، می‌توان به این موارد اشاره کرد:
درباره‌اش صحبت کنید
همانطور که بارها گفته‌ایم، انسان متمدن قرن بیست و یکم، مشکلاتش را با گفتگو حل می‌کند. برای رفع و مقابله با حسادت نیز بهترین و اولین راهکار، صحبت کردن است. اگر دچار حسادت هستید، درباره‌اش حرف بزنید. اگر مدام نگران این هستید که دوستانتان را از دست بدهید، این موضوع را با آن‌ها در میان بگذارید.
دست نگه دارید و اندکی تامل کنید
از دیگر راهکارهای رفع حسادت، این است که به هنگام احساس آن، اندکی دست نگه دارید و تامل کنید. به موقعیتی که در آن هستید فکر کنید .سعی کنید خودتان را جای دیگران گذاشته، از نقطه نظر آن‌ها به همه چیز نگاه کنید. بنگرید که آیا واقعا دلیل منطقی، عقلانی و قانع‌کننده‌ای برای حسادت دارید؟ اگر جوابتان منفی بود، پس بگردید و دنبال این احساس کاذب باشید و آن را از ریشه حل و فصل کنید.
با ابهام و نامعلومی کنار بیایید
اگر علت اصلی حسادت شما، به این دلیل است که روی محیط اطراف و روابط خود تسلط کامل ندارید و مدام از این می‌ترسید که در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد، بهترین راهکار این است که با ابهام زندگی، کنار بیایید. آینده همیشه نامعلوم است . ابهام، در هر زمان عنصری لاینفک از زندگی است. سعی کنید این حقیقت را باور کنید و قبول کنید که نمی‌توان همه چیز را کنترل کرد. به قول معروف، «وا دهید» و اجازه دهید که زندگی روال خودش را در پیش بگیرد. در چنین مواردی، ذهن‌آگاهی و مدیتیشن بسیار مفید خواهند بود.
به عنوان کلام آخر، به یاد داشته باشید که موارد ذکر شده در بالا، همگی زمان به کار شما خواهند آمد که حسادت، رنگ و بوی افراطی و مخرب به خودش نگرفته باشد. زمانی که فرد دچار حسادت ناهنجار شود، معمولا این راهکارها پاسخگو نخواهند بود و بهترین راه حل، مراجعه به متخصص و انجام تراپی خواهد بود. در چنین مواردی، تراپیست احتمالا به شما کمک خواهد کرد که:
- فرق بین حسادت معمولی، غبطه و حسادت مخرب و افراطی را بیان کنید،
- مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی خود را تقویت کنید،
- علل و ریشه‌های مرتبط با حسادت را شناسایی کنید.
- مهارت‌های کنترل و مهار احساسات را بهبود ببخشید،
- از ذهن‌آگاهی و مدیتیشن برای مقابله با حسادت استفاده کنید،
- و در آخر، به جای حسادت، خود مراقبتی را تمرین کنید.
سوالات متداول
1- حسادت در نوجوانان چیست؟
به حس ترس، خشم، نفرت، ناامنی و یا بیچارگی برای از دست دادن کسی یا چیزی یا موقعیتی که دوستش داریم، حسادت گفته می‌شود.
2- آیا حسادت در نوجوانان و غبطه، به یک معنا هستند؟
حسادت و غبطه هم معنا نیستند. غبطه بیشتر به حسرت و اندوه ناراحتی شباهت دارد؛ اما حسادت، بیشتر ترس، خشم و عصبانیت است.
3- انواع حسادت کدام است؟
حسادت در روابط. چه افلاطونی و چه عاشقانه، حسادت در مقام و موقعیت، و حسادت نابهنجار که با عنوان حسادت افراطی نیز شناخته می‌شود.
4- دلایل بروز حسادت در نوجوانان کدامند؟
رقابت با خواهر، برادر، دوست همکلاسی و… از هر نوع آن، عدم اعتماد به نفس، ناامنی روانی، بی‌اعتمادی و مشکلا ت مربوط به آن، کمال‌گرایی افراطی و مقایسه کردن خود با دیگران.
برای رفع حسادت در نوجوانان چه می‌توان کرد؟
بهتر است که درباره‌ی حسادت با دیگران صحبت کنیم. اندکی در موقعیت که هستیم تامل کنیم و خودمان را جای دیگران بگذاریم. در نهایت، شک و تردید و ابهام زندگی را بپذیریم.
یک پاسخ
حسادت هراز گاهی نیروی محرکه می شود برای نوجوانان