خجالت و کمرویی؛ موانع رشد و بالندگی در نوجوانان

آیا شما نیز جزو نوجوانان خجالتی هستید؟ آیا فرزند شما خجالتی است؟پیش از اینکه شروع به مطالعه این مقاله نمایید، بهتر است که این دو سوال را از خود بپرسید. چه به عنوان یک نوجوان، چه به عنوان والدین، دانستن این موضوع، شاید در ظاهر ساده باشد، اما تشخیص واقعی و صد در صدی آن، به هیچ عنوان کار آسانی نیست. اصلا شاید چیزی که به عنوان خصلت  خجالت و کمرویی در شما شناخته می‌شود، تنها یک درونگرایی ساده باشد؛ شاید هم بسیار بدتر از آن، یعنی اضطراب اجتماعی باشد.

بسیاری از نوجوانان، تشنه‌اند برای ماجراجویی، مدام در حال گردش هستند و دوستان جدید پیدا می‌کنند و دایره ارتباطشان، بسیار گسترده است. برقراری ارتباط با دیگران، برای این دسته آسان است و هر جا که بروند، به راحتی خودشان را معرفی کرده و دوست‌ها تازه پیدا می‌کنند. عده‌ی دیگری اما درست برخلاف دسته اول، ساکت و آرام هستند، با دیگران گرم نمی‌گیرند و مکالمه نیز از طرف آن‌ها آغاز نمی‌شود. بنا بر عرف جامعه، دسته‌ی دوم با عنوان نوجوان خجالتی شناخته می‌شود.

خجالت و کمرویی در نوجوانی، چیز نادر و کمیابی نیست؛ بسیاری از نوجوانان به آن دچار هستند و احتمال دارد که بخاطرش، مشکلاتی را نیز تجربه کنند. خجالتی بودن در نوجوانی، می‌تواند علل بسیاری داشته باشد و حتی خانواده، کودکی و محیط اجتماعی اطراف نوجوان نیز به شدت در آن دخیل هستند. ما امروز در این مقاله از «وبسایت نوجوان ها» قصد داریم که مسئله خجالت و کمرویی در نوجوانی را بررسی کنیم و راهکارهایی برای مقابله با آن، به شما آموزش دهیم. با ما همراه باشید.

خجالت وکمرویی چیست؟

تعریف خجالت و کمرویی را می‌توان چنین بیان کرد:

خجالت به احساس ترس، ناراحتی یا معذب بودن گفته می‌شود.خجالت را معمولا بخاطر حضور در کنار دیگران آن را تجربه می‌کنیم، به خصوص اگر در موقعیت‌های تازه قرار گرفته یا در میان افراد جدید باشیم.

این احساس، حس خجالت و یا کمرویی نامیده می‌شود. از نظر تعاریف تخصصی روانشناختی، نوعی خودآگاهی نامطلوب است، که باعث می‌شود مدام از اینکه اطرافیان درباره‌ی ما چه تفکری دارند، بترسیم. احساس خجالت، نه تنها بر حس و حال و وضع روانی ما تاثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند در نوع رفتار ما نیز تعیین‌کننده باشد؛ زیرا که:

• احساس خجالت باعث می‌شود نتوانیم آنطور که می‌خواهیم صحبت کنیم،
• یا اینکه ممکن است در عملکرد ما نیز تاثیر گذاشته و باعث شود که نتوانیم کارها را با کیفیت مطلوب انجام دهیم.
• خجالت در نوجوانان، باعث می‌شود که شانس برقراری ارتباط سالم کاهش پیدا کند.
• خجالت می‌تواند اضطراب به همراه داشته باشد،
• این حس ممکن است موجب کمرویی شود،
• ممکن است باعث حس ناامنی (insecurity) شود، و کمبود اعتماد به نفس را تشدید کند،
• حتی می‌تواند تاثیرات فیزیکی نیز داشته باشد و با سرخ شدن، تنگی نفس، رعشه و سستی یا بند آمدن زبان همراه باشد.

درست در نقطه مقابل خجالت در نوجوانان، راحتی و آسودگی قرار می‌گیرد.  آسودگی از جنس ارتباط با دیگران. نوجواناتی که خجالتی نیستند، به راحتی با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند معذب نمی‌شوند و از قرار گرفتن در موقعیت‌های تازه، ترسی ندارند. اما در عوض، همانطور که پیشتر گفتیم، نوجوانان خجالتی در جمع افراد تازه، معمولا گوشه‌گیر و ساکت هستند و زیاد حرف نمی‌زنند و سعی می‌کنند زیادی جلب توجه نکنند؛ زیرا از عکس‌العمل دیگران در قبال رفتارها و حرف‌هایشان، می‌ترسند.

خجالت و عزت نفس، با یکدیگر ارتباط دوطرفه دارند؛ عزت نفس گاهی خود دلیل خجالت است و گاهی محصول آن.

انواع خجالت در دوره نوجوانی

بدون شک، خجالت و کمرویی در نوجوانی می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد. انواع مختلف خجالت در نوجوانی، بیش از هر چیز به شدت و حدت آن بستگی دارد. برخی از انواع آن که شدت کمتری دارند، به طبع حس ناراحتی و ناخوشایندی کمتری برای نوجوان به همراه دارند و به آسانی رفع می‌شود. اما در انواع حاد، فرد حتی ممکن است ضعف کند و از حال برود. به صورت کلی، گوشه‌گیری، ناتوانی در بروز احساسات، ترجیح دادن تنهایی، اضطراب و افسردگی، همگی از جمله نتایج منفی و پیامدهای خجالت هستند.

باید توجه داشت که احساس خجالت در افراد، بعضی اوقات می‌تواند کاملا طبیعی باشد. به طور مثال، طبیعی است که کودک در مواجهه با افراد جدید و موقعیت‌های تازه، خجالت بکشد.در چنینی مواقعی، اندکی طول خواهد کشید که به اصطلاح، یخ بچه آب شود. اما اگر این رفتار ادامه پیدا کند و در دوره نوجوانی نیز بروز پیدا کند، آنگاه باید فکری به حال آن کرد.

به علاوه، نباید از یاد برد که برخورد هر فرهنگ و هر جامعه‌ای با مسئله خجالت در نوجوانان، ممکن است کاملا متفاوت از دیگری باشد و بر آن تاثیر بگذارد. به طور کلی، دیدگاه افراد نسبت به خجالت در جوامع غربی، تا حدودی منفی است، اما در عوض در جوامع شرقی، خجالت ممکن است خصلتی مثبت و نشانه‌ای از عفت و حیا باشد.

علل و دلایل خجالت و کمرویی در نوجوانان چیست؟

دلایل خجالت در دوره نوجوانی، می‌تواند مسائل زیادی را شامل شود.بخشی از آن، حتی به ژنتیک افراد نیز باز می‌گردد؛ اما بخش دیگری از این مسئله، شاید بخش مهم‌ترین از آن، به محیط اطراف و رفتار دیگران مربوط باشد. تمام رفتارهایی که ما از دوره کودکی شاهدش بوده‌ایم و خودمان نیز ارادی یا ناخودآگاه تکرارش کرده‌ایم، به احتمال زیاد در خجالتی بودن ما تاثیرگذار خواهند بود. علاوه بر این‌ها، عکس‌العمل اطرافیان به خجالت و تجربه‌های فردی نیز می‌توانند در خجالتی بودن نوجوانان، دخیل باشند.

به طور کلی، دلایل خجالت و کمرویی را می‌توان اینطور برشمرد:

• ژنتیک و عوامل ارثی

وقتی سخن از دلایل خجالت در نوجوانان به میان بیاید، ژنتیک و دلایل ارثی، احتمالا آخرین دلیلی خواهند بود که به ذهن هر کسی خواهند رسید. اما درست مثل تمامی خصلت‌های دیگر، چه فیزیکی و چه رفتاری، خجالت نیز ممکن است از پدر و مادر به ما به ارث برسد. درست مثل قد و وزن و رنگ مو و چشم، خجالت نیز ارتباط مستقیمی با ژنتیک ما خواهد داشت. طبق آمار ارائه شده، علت خجالت در 20 درصد از افراد جامعه، در اصل به دلایل ژنتیکی است.

علاوه بر دلایل ژنتیکی که از طرف والدین انتقال می‌یابد، رفتار و عکس‌العمل والدین در قبال خجالت فرزندشان نیز بسیار بسیار مهم و تاثیرگذار خواهد بود. هر اندازه که رفتار و واکنش والدین گرم‌تر، صمیمانه‌تر و حامیانه‌تر باشد، احتمال بروز خجالت و یا عدم عزت نفس در نوجوان نیز بسیار کمتر خواهد بود.

• تجربه‌های فردی و اجتماعی

همانطور که گفتیم، درصد نسبتا کمی از نوجوانان به دلایل ژنتیکی از خجالتی بودن رنج می‌برند. باقی اما ممکن است به دلیل تجربه‌هایی که در طول زندگی داشته‌اند، دچار خجالت شده باشند. رفتاری که ما در زمان کودکی در مواجهه با محیط‌های خجالت‌آور از خودمان نشان می‌دهیم، می‌تواند تا بزرگسالی نیز در ما باقی بماند.

به طور مثال، اکثر افراد اگر به خواست خودشان، آرام آرام با چیزهای تازه رو به رو شوند، معمولا نه دچار خجالت خواهند شد. نه اینکه ضربه‌ای به اعتماد به نفسشان وارد می‌شود. اما در عوض، اگر از جانب دیگران مجبور به انجام کاری شوند، مورد تمسخر یا زورگویی قرار بگیرند، احتمال اینکه در آینده به مشکل خجالت در نوجوانی دچار شوند، بسیار بیشتر خواهد بود.

نشانه ها و علائم خجالت و کمرویی در نوجوانان

آن چنان که در مقدمه به آن اشاره کردیم، شناخت علائم خجالت در نوجوانان، می‌تواند بسیار سخت و پیچیده باشد. به طور مثال، اگر نوجوانی را دیدید که برای خودش تنهایی نشسته، دلیل بر آن نمی‌شود که خجالتی باشد. باید به یاد داشته باشید که دو عنصر مهم و اساسی در خجالت، ترس و اضطراب هستند.

به طور کلی، می‌توان اینطور گفت:

• نوجوانانی که از ترس و یا اضطراب رنج می‌برند، ممکن است به خجالت دچار باشند.
• ضعف در دروس و یا عدم توانایی در برقراری رابطه و پیدا کردن دوست، می‌تواند از علائم مشکل خجالت باشد.
• نوجوانانی که با زورگویی، چه در مدرسه و چه در خانه، دست و پنجه نرم می‌کنند، احتمال بروز خجالت در آن‌ها بسیار زیاد است.
• به علاوه، تمسخر و استهزا نیز ممکن است در نهایت به خجالت و سپس رفتارهای خشون‌آمیز منجر شود.

خیلی از مواقع، ممکن است که نوجوان، حال چه به صورت خفیف یا چه به صورت حاد، به علائم بالا دچار باشد، اما خجالتی بودن او تشخیص داده نشود. به علاوه، باید بدانید که بر خلاف سایر اختلالات روانی، موضوع خجالت و کمرویی در دوره نوجوانی، مشکلات چندانی را به همراه ندارد. از آنجایی که علائم آن شدید نیست، از همین روی تشخیص آن نیز بسیار سخت خواهد بود.

بهترین راه برای تشخیص خجالت در نوجوانان، این است که در صورت وخامت، به روانکار یا روانشناس مراجعه کنیم. متخصص از طرق مختلفی، مثلا با درگیر کردن نوجوان در موقعیت‌های مختلف و وا داشتن او به انجام چند کار متفاوت و یا… می‌تواند این معضل را تشخیص دهد.

تفاوت درونگرایی و خجالت در نوجوانی

چیزی که والدین و حتی خود نوجوانان نیز در بسیاری از مواقع از آن غافل هستند، این است که دو موضوع درونگرایی و خجالت، دو مفهوم کاملا متفاوت هستند و فرق بسیاری با هم دارند. برای اینکه تفاوت این دو را بهتر متوجه شویم، بهتر است که ویژگی‌های هر یک را به صورت جداگانه بررسی نماییم:

• درونگرایی

درونگرایی، یک ویژگی شخصیتی است، نه یک مشکل ذهنی و روانی؛ پیش از هر چیز باید این را آویزه گوش خود کنید. انرژی افراد درونگرا، از درون آن‌ها سرچشمه می‌گیرد؛ این افراد از تنهایی خود لذت می‌برند. به صورت کلی، افراد درونگرا دارای ویژگی‌های زیر هستند:

• شنونده‌ی خوبی هستند،
• قبل از تصمیم‌گیری، تمامی جوانب و گزینه‌های موجود را بررسی می‌کنند،
• از بحث و جدل و مشاجره بدشان می‌آید،
• بیشتر افکار و احساسات خود را از طریق نوشتن یا هنر بروز می‌دهند.
• درونگرایی بخشی از شخصیت و هویت آن‌هاست و نباید تغییر داده شود.
• با انجام تمرین و تلاش، حضور این دسته افراد در اجتماع حتی بیشتر هم خواهد شد.

• خجالت یا اضطراب اجتماعی

برخلاف درونگراها، کسانی که به خجالت یا نوع حاد آن، یعنی اضطراب اجتماعی دچار هستند، به طور کلی از حضور در جامعه می‌ترسند. این افراد وقتی در جمع قرار می‌گیرند، به شدت دچار اضطراب و ترس می‌شوند. علت اصلی این ترس نیز به طور معمول، بخاطر نگرانی بابت قضاوت شدن یا پس زده شدن توسط دیگران است.

کسی که درونگراست، از تنهایی لذت می‌برد و داوطلبانه تنهایی را انتخاب می‌کند؛ حال آنکه نوجوان خجالتی، عمیقا دوست دارد در اجتماع حضور یابد، اما به شدت می‌ترسد. این دسته از افراد، به اینکه دیگران درباره‌ی آن‌ها چه فکری می‌کنند، اهمیت زیادی می‌دهند.

اگر به مشکل خجالتی بودن در نوجوانی یا همان اضطراب اجتماعی دچار باشید، احتمالا ویژگی‌های زیر را خواهید داشت:

• همیشه نگران آن هستید که مبادا در اجتماع کار زشت و خجالت‌آوری انجام دهید،
• از برقراری ارتباط با افرادی که نمی‌شناسید، خودداری می‌کنید،
• مداوم به این فکر می‌کنید که نکند در طول مکالمه اسم فرد را فراموش کنید، یا عطسه و سرفه کنید یا…
• بخاطر عدم توانایی در ارتباط با دیگران، آنطور که خودنان دوست دارید، احساس تنهایی و سرخوردگی می‌کنید.

5 راهکار برای مقابله و رفع خجالت در نوجوانی

خوشبختانه خجالت، چیزی نیست که نشود آن را رفع و درمان کرد. با تمرین‌های بسیار ساده و با تلاش، می‌توان از این معضل گذر کرد. اما به هر حال، به یاد داشته باشید که اگر خجالت حاد باشد و به اختلال اضطراب اجتماعی تبدیل شود، بهتر آن است که از افراد متخصص کمک بگیرید.

راهکارهای رفع خجالت و کمرویی را می‌توان اینطور برشمرد:

1. از قدم‌های کوچک آغاز کنید

برای انجام هر کاری، توصیه می‌شود که آرام آرام و اندک اندک واردش شوید.چون که سنگ بزرگ، نشانه‌ی نزدن است! برای مقابله با خجالت در نوجوانی نیز بهتر است با تمرین‌های آسان و کوچک شروع کنید. اول از همه، به سراغ کسانی بروید که با آن‌ها راحت هستند و به آن‌ها اعتماد دارید. برای این کار، می‌تواند از تمرین ارتباط چشمی، زبان بدن، معرفی خود، مکالمه‌های کوتاه، پرسیدن سوالات متداول و یا… استفاده نمایید.

2. راهکارهای شروع مکالمه را تمرین کنید

شاید سخت‌ترین قسمت برای برقراری ارتباط در نوجوانان خجالتی، همان آغاز مکالمه و پیدا کردن موضوعی برای باز کردن سر صحبت باشد. حال یکی از راهکارهای رفع خجالت، می‌تواند تمرین همین آغازگرها باشد. برای اینکه بتوانید یک مکالمه را آغاز کنید، می‌توانید با معرفی خودتان شروع کنید، یا اینکه می‌تواند تعریف و تمجید از طرف مقابل را امتحان کنید، یا اینکه اصلا سوالی از طرف مقابل بپرسید.

3. حرف‌هایتان را تمرین کنید

از دیگران مشکلات افراد خجالتی، این است که می‌ترسند در طول مکالمه با دیگران و برقراری ارتباط با آن‌ها، خطای کلامی داشته باشند. مثلا اینکه تپق بزنند، به تته پته بیفتند و اصلا حرفی که می‌خواستند بزنند را فراموش کنند. خب یک راهکار بسیار خوب برای حل این مشکل، آن است که قبل از آغاز مکالمه با دیگران، چه به صورت حضوری یا چه از طریق تلفن، حرف‌هایی که می‌خواهید بزنید را تمرین کنید و آن‌ها را حفظ کنید.

4. برای اجتماعی شدن تلاش کنید

یکی از بهترین راهکارهای رفع خجالت در نوجوانی، این است که ترس را کنار گذاشته و دل به دریا بزنید! به خودتان شانسی بدهید و به دنبال کارهای گروهی باشید؛ کارهایی که بتوانید با ترس کمتر، در آن‌ها حضور یابید و خجالت خود را آرام آرام کنار بگذارید. سعی کنید با دیگران وقت بگذرانید، ترس از ارتباط همیشه وجود خواهد داشت، تا زمانی که خودتان تصمیم  بگیرید آن‌ها کنار بگذارید. پس بهتر است برای اجتماعی شدن تلاش کنید و حتی اگر می‌ترسید، از بودن در اجتماع خودداری نکنید.

5. دل و جرات داشته باشید

اینکه به عنوان نوجوان خجالتی شناخته شوید، دلیل نمی‌شود که ترسو و بزدل هم باشید؛ خجالتی بودن صرفا به آن معناست که شما جرات لازم برای حضور در اجتماع را ندارید. این عدم جرای هم بیشتر از هر چیز، به نگرانی بابت تفکرات دیگران درباره شما باز می‌گردد؛ از همین روی، برای اینکه بتوانید خجالتی بودن را رفع کنید، اول از همه باید بی‌خیال حرف مردم شوید و بعد از آن، خواهید دید که آرام آرام، جرات شما نیز افزایش یافته و راحت‌تر در جامعه حضور خواهید یافت.

توصیه‌هایی برای والدین نوجوانان خجالتی

خواندن این بخش، نه تنها برای والدین نوجوانان خجالتی توصیه می‌شود، بلکه به خود نوجوانان نیز پیشنهاد می‌کنیم تا این بخش را بخوانند. همانطور که در طول مقاله ذکر کردیم، شدت خجالتی بودن هر فرد، تا میزان زیادی به محیط اطراف و عکس‌العمل اطرافیان و به خصوص والدین بستگی دارد. از همین روی، لازم است که به عنوان پدر و یا مادر، نکاتی را به یاد داشته باشید.

قبل از آن، برای مقابله با خجالت و کمرویی در نوجوانی، موارد زیر را به یاد داشته باشید:

• مقابله و رفع خجالت در دوره نوجوانی، زمان‌بر است، به صبر و تمرین و پشتکار نیاز دارد.
• بهترین روش برای رفع یان معضل، آهسته و پیوسته حرکت کردن است.
• در مسیر رفع این مشکل، بی دست و پا به نظر رسیدن و برخی از رفتارهای ناشیانه و به قول معروف «ضایع»، کاملا طبیعی هستند؛ پس از آن‌ها نترسید.
• به خودتان ایمان داشته باشید و مطمئن باشید که این مشکل، کاملا حل شدنی است.

اما برای کمک به رفع خجالت در نوجوانی، همانطور که گفتیم، والدین نقشی اساس دارند. رعایت نکات زیر از طرف والدین، بسیار حیاتی و ضروری خواهد بود:

• در مورد علت خجالت و کمرویی نوجوان خود، با او صحبت کنید.
• از تکنیک‌های آرامش‌بخش استفاده نمایید.
• با نوجوان خود حرف بزنید و از چالش‌هایی که با رو به رو هستند، آگاه شوید.
• انتظارات خود را موقعیتی که نوجوان در آن است، تطبیق دهید؛ توقع بیجا نداشته باشید.
• مثبت بیندیشید و قوت قلب فرزند خود باشید
• سعی کنید با رفتار خود، الگوی مناسبی برای فرزندتان باشید.
• به هیچ وجه او را به حضور در اجتماع و انجام کاری که دوست ندارد، مجبور نکنید.
• از انتقاد کردن بپرهیزید؛ بی‌خیال بچه مردم شوید!
• مدام در گوش نوجوان نخوانید که «تو خجالتی هستی!»
• از سرزنش کردن فرزند خود بپرهیزید.

سوالات متداول

1. خجالت و کمرویی در نوجوانی چیست؟

به حس ترس، نگرانی و اضطرابی گفته می‌شود که فرد، به هنگام حضور در اجتماع و مواجهه با افراد و موقعیت‌های جدید تجربه می‌کند.

2. آیا خجالت و درونگرایی یکی هستند؟

خیر، درونگرایی که ویژگی شخصیتی است و اصلا معضلی به حساب نمی‌آید. فرد درونگرا تنهایی را با خواست خودش انتخاب می‌کند، اما فرد خجالتی، از حضور در اجتماع می‌ترسد.

3. دلایل بروز خجالت در نوجوانی کدامند؟

عزت نفس کم، تجربه‌های فردی و اجتماعی، عوامل ژنتیکی و ارثی، مسخره شدن، زورگویی همسالان، رفتار و واکنش اطرافیان، همگی در بروز خجالت موثر هستند.

4. برای رفع خجالت در نوجوانی چه می‌توان کرد؟

باید از قدم‌های ساده شروع کرد. باید بی‌خیال حرف مردم شد.راهکارهای آغاز مکالمه را آموخت. صحبت کردن با دیگران را تمرین کرد. برای اجتماعی شدن تلاش کرد و چیزهای تازه را امتحان نمود.

 امیر هوشنگ فرجی