نه سیخ بسوزه نه کباب ضرب المثل رایجی است که برایش داستان های مختلفی نقل کرده اند از جمله :
در دوران اولیه حکومت سلسله قاجار بر ایران پهناور آن زمان شاهزاده ای از تبار فتحعلی شاه حاکم کرمان بود و در آن جا به حکومت مشغول بود به نام حسنعلی میرزا معروف و ملقب به شجاع السلطنه.
شجاع السلطنه، حاکم داستان ما خیلی به سفر و شکار علاقه وافری داشت و بیشتر عمرش را به جای این که در شهر باشد و به کار مردمان رسیدگی کند و به حکومت داری مشغول باشد به دشت و کوه و نخجیرگاه می رفت و وقتش را صرف شکار و خوش گذراندن می کرد.
روزها و هفته ها در شکارگاه به سر می برد و به شکار می پرداخت و از گوشت حیوانات، خدم و حشمش کباب هایی آماده می کردند و می خوردند.
کباب را با ترکه انار سیخ می گرفتند تا از شاخه درخت مزه بگیرد و خوش مزه تر شود اما چون ترکه انار روی آتش زود می سوخت و تبدیل به زغال می شد، درست کردن این کباب قلق خاصی داشت و از عهده هر کسی بر نمی آمد.
شجاع السلطنه همیشه موقع درست کردن کباب به خدمه اش می گفت جوری کباب رو آماده کنید که نه سیخ بسوزه نه کباب خام بمونه. یعنی به موقع کباب را روی منقل جا به جا کنند.
این جمله کم کم در اثر کثرت استعمال به صورت نه سیخ بسوزه نه کباب در آمد.
هرچند که ضرب المثل نه سیخ بسوزه نه کباب سابقه ای بسیار قدیمی تر از دوره قاجار دارد وشاعران در گذشته ازاین ضرب المثل در اشعارشان استفاده کرده اند مثلا شیخ عطار گفته است:
عقل را و نقل را همچون ترازو راست دار
جهد کن تا در میان نه سیخ سوزد نه کباب
همچنین مولوی نیز در داستان طوطی و بازرگان این بیت را آورده است:
گفته ناگفته کند از فتح باب
تا از آن نه سیخ سوزد نه کباب
کاربرد ضرب المثل نه سیخ بسوزه نه کباب
این ضرب المثل اشاره به این دارد که هر کاری را باید درست و در سر وقتش انجام داد و گرنه به کیفیت مد نظر نمی رسد و دیگر کارآیی خاصی نخواهد داشت.و در هر کاری بهترین و متعادل ترین روش را باید در پیش گرفت به طوری که در قضاوت ها به هیچکدام از دو طرف ضرری وارد نیاید و عدالت کامل بین دو طرف برقرار شود.
سوسن قریشی:
داستان ریشه ضرب المثل های فارسی “کار امروز را به فردا مینداز”
