اشعاری در ستایش پیامبر رحمت حضرت محمد (ص)

در طول تاریخ ادبیات ایران هزاران کتاب و دیوان شعر آفریده شده که بخشی از آن ها امروزه در اختیار ماست اما شاید به جرات بتوان گفت کتابی نیست که نوشته شده باشد و همراه با ستایش خداوند و پیامبر برگزیده اش حضرت محمد (ص) نباشد.

در ادبیات قدیم رسم بر این بوده است که مقدمه یا همان دیباچه کتاب را با ستایش خداوند، پیامبر اسلام و بزرگان دین شروع می کرده اند. اگر این بخش ستایش نامه کتاب ها را در کنار هم بگذاریم مجموعه مفصلی درباره پیامبر آخرین و مظهر رحمت و محبت حضرت محمد (ص) فراهم خواهد آمد. از میان انبوه این ستایش ها چند نمونه را از شاعران بزرگی مانند نظامی گنجوی، سعدی شیرازی، سلمان ساوجی و…. بر گزیده ایم که در زیر می بینید.

اشعاری در ستایش پیامبر رحمت حضرت محمد (ص)

محمد کافرینش هست خاکش

هزاران آفرین بر جان پاکش

چراغ افروز چشم اهل بینش

طراز کار گاه آفرینش

سرو سرهنگ میدان وفا را

سپه سالار و سر خیل انبیا را

مرقع بر کش نر ماده‌ای چند

شفاعت خواه کار افتاده‌ای چند

ریاحین بخش باغ صبحگاهی

کلید مخزن گنج الهی

یتیمان را نوازش در نسیمش

از آنجا نام شد در یتیمش

به معنی کیمیای خاک آدم

به صورت توتیای چشم عالم

سرای شرع را چون چار حد بست

بنا بر چار دیوار ابد بست

ز شرع خود نبوت را نوی داد

خرد را در پناهش پیروی داد

اساس شرع او ختم جهانست

شریعت‌ها بدو منسوخ از آنست

جوانمردی رحیم و تند چون شیر

زبانش گه کلید و گاه شمشیر

ایازی خاص و از خاصان گزیده

ز مسعودی به محمودی رسیده

خدایش تیغ نصرت داده در چنگ

کز آهن نقش داند بست بر سنگ

به معجز بدگمانان را خجل کرد

جهانی سنگدل را تنگ دل کرد

چو گل بر آبروی دوستان شاد

چو سرو از آبخورد عالم آزاد

فلک را داده سروش سبز پوشی

عمامش باد را عنبر فروشی

زده در موکب سلطان سوارش

به نوبت پنج نوبت چار یارش

سریر عرش را نعلین او تاج

امین وحی و صاحب سر معراج

ز چاهی برده مهدی را به انجم

ز خاکی کرده دیوی را به مردم

خلیل از خیل تاشان سپاهش

کلیم از چاوشان بارگاهش

برنج و راحتش در کوه و غاری

حرم ماری و محرم سوسماری

گهی دندان بدست سنگ داده

گهی لب بر سر سنگی نهاده

لب و دندانش از آن در سنگ زد چنگ

که دارد لعل و گوهر جای در سنگ

سر دندان کنش را زیر چنبر

فلک دندان کنان آورده بر در

بصر در خواب و دل در استقامت

زبانش امتی گو تا قیامت

من آن تشنه لب غمناک اویم

که او آب من و من خاک اویم

به خدمت کرده‌ام بسیار تقصیر

چه تدبیر ای نبی‌الله چه تدبیر

کنم درخواستی زان روضه پاک

که یک خواهش کنی در کار این خاک

برآری دست از آن بردیمانی

نمائی دست برد آنگه که دانی

کالهی بر نظامی کار بگشای

ز نفس کافرش زنار بگشای

دلش در مخزن آسایش آور

بر آن بخشودنی بخشایش آور

اگر چه جرم او کوه گران است

ترا دریای رحمت بیکرانست

بیامرزش روان آمرزی آخر

خدای رایگان آمرزی آخر

نظامی گنجوی 

 

ماه فروماند از جمال محمد

سرو نباشد به اعتدال محمد

قدر فلک را کمال و منزلتی نیست

در نظر قدر با کمال محمد

وعدهٔ دیدار هر کسی به قیامت

لیلهٔ اسری شب وصال محمد

آدم و نوح و خلیل و موسی و عیسی

آمده مجموع در ظلال محمد

عرصهٔ گیتی مجال همت او نیست

روز قیامت نگر مجال محمد

وآنهمه پیرایه بسته جنت فردوس

بو که قبولش کند بلال محمد

همچو زمین خواهد آسمان که بیفتد

تا بدهد بوسه بر نعال محمد

شمس و قمر در زمین حشر نتباد

نور نتابد مگر جمال محمد

شاید اگر آفتاب و ماه نتابند

پیش دو ابروی چون هلال محمد

چشم مرا تا به خواب دید جمالش

خواب نمی‌گیرد از خیال محمد

سعدی اگر عاشقی کنی و جوانی

عشق محمد بس است و آل محمد

سعدی شیرازی 

درود از حضرتش بر جان آن کس

که نامد در جهان مانند او کس

ملایک تا بشر جمله طفیلش

نبوده با کسی پیوند و میلش

مهین و برترین آفرینش

سر و چشم خرد را تاج و بینش

خرد دانا بنور روی او شد

معطر از نسیم کوی او شد

زمین و آسمان و عرش و کرسی

بهشت ودوزخ و جنی انسی

ز بهر اوست بشنو از دل پاک

بدین روشن دلیلی هست لولاک

مرفه انبیا در زیر جاهش

مشرف اولیا از خاک راهش

بجودش انبیا گشتند محتاج

ز گفتش اولیا بر سر نهند تاج

فتوح انبیا و اولیا زوست

چگویم گر بدانی جمله خود اوست

درین عالم هر آنکو برتری یافت

ز خاک درگه او سروری یافت

ازان از آفرینش برتر آمد

که بر جمع دل او سرور آمد

شنیدی در شب اسری کجا شد

همه تابع بدند او مقتدا شد

گهی کرد او بیک انگشت چون سیم

بشمشیر اشارت مه بدو نیم

دلیل معجزش گه سوسماری

گهی بد عنکبوتش پرده داری

بمعنی بد مقدم بر همه کس

اگرچه صورت او آمد از پس

هنوز آدم میان آب و گل بود

در آن حضرت بجان حاضر بدل بود

بصورت آدم او را گر پدر بود

بمعنی او پدر آدم پسر بود

عملها را بحضرت رابطه اوست

اگر مقبول گردد واسطه اوست

برای حمد حق او در خور آمد

تمامت رهروان را بر سر آمد

محمد نام او دان در شریعت

که تا نامش بدانی در حقیقت

خدا را در الوهیت احد خوان

نبی را در عبودیت یکی دان

چو حق اندر خدائی فرد وداناست

نبی در بندگی بیمثل و همتاست

تو تقریر معانی کن درین کار

بجان و دل معانی گوش میدار

معانی را مهم وقت خود دان

که معنی از تو می‌جویند مردان

ازان حالت بخود چون بازگشتم

بمعنی با خرد همراز گشتم

بجان گفتم شدم منقاد رایش

سرم بادا فدای خاک پایش

منم ذره وجود او چو خورشید

دل و جانم از آن حضرت پر امید

وجود ذره‌ام گر شد هویدا

هم ازخورشید ذاتش گشت پیدا

چو یکسر عالم معنی گرفتم

بدورانی برو ناید شگفتم

وگرنه هیچکس را درپذیرد

وجود ذرهٔ عالم بگیرد

سخن زانجاست ای مرد یگانه

بهانه دان مرا اندر میانه

بجان و دل شنو از من تو مطلق

نگوید کس سخن زین بهتر الحق

سخن بی طرز او ناساز آید

اگر گوئی بکاری باز ناید

اگر بر طرز او گوئی سخن را

دو صد طعنه زند درّ عدن را

اجازه چونکه شد از حضرت پاک

همی گویم سخن گستاخ و چالاک

چو زانحضرت اجازت شد چه باکم

نکو آید سخن از طبع پاکم

چو از غیبست پس بی عیب باشد

کسی داند که مرد غیب باشد

چنان گویم که هر عارف که خواند

نثار جان و دل بر وی فشاند

چو عالی قیمت آمد مرد معنی

نچیند هرگز الا درد معنی

سخن گوراست اندر معنی خویش

که جویای معانی گشت درویش

سخن را چون معانی راست باشد

ز گوینده چرا واخواست باشد

بلی اهل سخن باید که خواند

که تا مقصود گوینده بداند

کسی کاهل سخن نبود بخندد

ز تو هر کس سخن را کی پسندد

چو او نااهل باشد وقت او خوش

ز انکارش نباید شد مشوش

اگر با هندوئی گوئی بتازی

بخندد بر تو و گیرد ببازی

نباید شد بانکار وی از جای

که او سرباز می‌نشناسد از پای

کسی کو زین سخن بیگانه باشد

بر او سر بسر افسانه باشد

مرنج از وی که هست او مرد عادت

نیاید مستعد این سعادت

سعادت در ازل مقسوم کردند

مگر او را ازو محروم کردند

شقاوت بر شقی شیرین چنانست

که گوید صد رهش خوشتر زبانست

عبارت جوی خواند خندد این شعر

یقین دانم که او نپسندد این شعر

بود اهل تکلف را عبارت

که باشد دائماً اندر عمارت

خراب آباد شد طبع وی از پیش

عبارت ناید از وی هیچ مندیش

ز درویشان عبارت کس نجوید

خرابی را عمارت کس نجوید

عبارت در سخن وانگاه درویش

مگر آنکس که باشد رهزن خویش

مقفی گر نباشد بیتکی چند

چو عذرش گفته شد آنرا تو مپسند

نباشم جاهل وزن و قوافی

درین شیوه مرا طبعی است کافی

ولی چون اختیارم یار نبود

مرا با لفظ و صورت کار نبود

معانی بین که چون درّ ثمین است

محقق را همه مقصود اینست

من از انکار اغیاران سرمست

بخواهم رفتن ای جان و دل از دست

اگر منکر و گر باشد مریدم

ز قول و فعل هر دو مستفیدم

ز ظن حاسد و از طعن جاهل

نشد ایمن یقین دان هیچ عاقل

وصیت کردم ای یار یگانه

که از نااهل پوشی این ترانه

تو جوهر رابنزد جوهری بر

که باشد او بجان جویای جوهر

اگر اهلت بدست افتد همی خوان

که باشد نزد او شیرین تر از جان

وگر نااهل باشد پوش از او راز

مده گنجشک راتو طعمهٔ باز

بدان از جان و دل ای طالب راه

که تا گردی ز سرّ کار آگاه

عطار نیشابوری 

ای ذروه لامکان مکانت

معراج ملایک آستانت

سلطانی و عرش تکیه‌گاهت

خورشیدی و ابر سایه‌بانت

طاقی است فلک ز بارگاهت

مرغی است ملک ز آشیانت

کوثر عرقی است از جبینت

طوبی ورقی ز بوستانت

فرزند نخست فطرتی تو

طفلی است طفیل آسمانت

هر چند که پرورید تقدیر

در آخر دامن الزمانت

آن قرطه مه که چارده شب

خور دوخت شکافته بنانت

تو خانه شرع را چراغی

عالم همه روشن از زبانت

تو گنج دو عالمی از آن رو

کردند به خاک در نهانت

از توست صلات در حق ما

و ز ما صلوات بر روانت

یا قوم علی النبی صلوا

توبوا و تضرعوا و ذلوا

بابای شفیق هر دو عالم

فرزند خلف ترین آدم

او خاتم انبیاست زان سنگ

بر سینه ببست همچو خاتم

ای پیرو و تو کلیم عمران

وی پیشروت مسیح مریم

در ذیل محمدی زد این دست

در دولت احمدی زد آن دم

زان شد دم او چنین مبارک

زان شد کف آن چنان مکرم

از عیسی مریمی موخر

بر عالم و آدمی مقدم

سلطان دو عالمی و هستت

ملک ازل و ابد مسلم

باغی است فضای کبریایت

بیرون ز ریاض سبز طارم

از هر ورقش چو طاق خضرا

آویخته صد هزار شبنم

عقلی تو بلی ولی مصور

روحی تو بلی ولی مجسم

ای نام تو بر زمین محمد

خوانند بر آسمانت احمد

تو بحری و هر دو کون خاشاک

خاشاک و درون بحر حاشاک

زد معجزه‌ات شب ولادت

بر طاق سرای کسر وی چاک

رفت آتش کفر پارس بر باد

شد آب سیاه ساوه در خاک

در دیده همتت نیاید

دریای جهان به نیم خاشاک

تو بحر حقیقی و از آنرو

داری لب خشک و چشم نمناک

با سیر براق تو چو صخره

سنگی شده پای برق چالاک

از طبع تو زاده است دریا

وز نسبت توست گوهرش پاک

این دلق هزار میخ نه تو

پوشیده به خانقاهت افلاک

مردود تو شد نبیره رز

زین است سرشک دیده تاک

قطب شش و هفت و سیصد اخیار

گردون دو شش مه ده و چار

ای سدره ستون بارگاهت

کونین غبار خاک راهت

کردی نه و هفت و چار را ترک

آن روز که فقر شد هلاکت

نه چرخ هزار دانه گردان

در حلقه ذکر خانقاهت

مهر و فلک است از برایت

ملک و ملک است در پناهت

در چشم محققان خیالیست

نقش دو جهان ز کارگاهت

از منزلت سپهر نازل

و ز مسکنت است اوج جاهت

ترکان سفید روی بلغار

هندوی دو نرگس سیاهت

ذی اجنحه لشکر جنایت

قلب فقرا بود سپاهت

ما مجرم و عاصییم و داریم

امید یه لطف عذر خواهت

با آنکه هزار کوه کاه است

با صر صر قهر کوه کاهت

سلطان رسل سراج ملت

هادی سبل شفیع امت

چیزی تو شنیده‌ای و دیده

نا دیده کسی و نا شنیده

تا حشر کسی که مثل او نیست

مثل تو کسی نیافریده

در عین سفیدی و سیاهی

ذات تو خرد چو نور دیده

قهر تو حجاب عنکبوتی

بر دیده دشمنان تنیده

گیتی که نیافت سایه‌ات را

در سایه توست پروریده

روزی که شرار شرک اشراک

هر دم ز سر سنان جهیده

ز آنجا که ز کیش مارمیتت

مرغان چهار پر، پریده

هر دم مدد سپاه نصرت

از ینصرک امدات رسیده

آن از کرم تو دیده حیه

کانگشت ز حیرتت گزیده

با آنکه کنیز کانت حورند

از بندگی تو در قصورند

با آنکه تو راست سد ره منزل

با قدر تو منزلی است نازل

عالم همه حق توست و هر چیز

کان حق تو نیست هست باطل

آنجا که براق عزم رانده

افتاده خر مسیح در گل

دین تو به قوت نبوت

ذات تو به معجز دلایل

بر کنده ز جای کفر خیبر

افکنده به چاه سحر بابل

آن بحر حقیقی که آن را

نه غور پدید شد نه ساحل

در ملک تو صد چو مصر جامع

در کوی تو صد چو نیل سایل

در ملک قلوب مشرکان رمح

از کد یمین توست عامل

ماهی است رخت که نیستش نقص

سروی است قدت که نیستش ظل

ای بر خردت هزار توجیح

در دست تو سنگ کرده تسبیح

ای خوانده حبیب خود خدایت

ملک و ملک و فلک برایت

اول علمی کز آفرینش

افراشت نبود جز ولایت

ای هفت فلک به رسم در خواست

حلقه شده بر در سرایت

تو دیده فطرتی از آن شد

در پرده عنکبوت جایت

تو نافه مشکی آفریده

بی آهوی و بی خطا خدایت

آراسته سد ره از وجودت

برخاسته صخره از هوایت

شد قرص جوت خورش اگر چه

قرص مه و خورشید شده برایت

ما را چه مجال نطق باشد

جایی که خدا کند ثنایت

با آنکه عطاردست محروم

از خط بنان بحر زایت

یک خوشه فلک به توشه دادش

و آن نیز ز خرمن عطایت

سکان سراد قات عزت

محتاج شفاعت و دعایت

هندوی تو چون بلال کیوان

سلمانت غلام پارسی خوان

ادریس که بر سما رسیده

از رهگذر شما رسیده

در شارع معجزات عیسی

جان داده و در تو نارسیده

از ناف زمین نسیم مشکت

برخاسته تا خطا رسیده

مرغی که نرفت از آشیانت

پیداست که تا کجا رسیده

از تذکره رسالت توست

یک رقعه به انبیا رسیده

و ز مملکت ولایت توست

یک بقعه به اولیا رسیده

بر خلق شده حطام دنیا

مقسوم و به تو بلا رسیده

در منزل قرب تو ملایک

از شاهره دعا رسیده

جسته ملکت مقام ادنی

از سدره گذشته تا رسیده

رخسار تو و مه ده و چار

سیبی است دو نیم کرده پندار

رضوان جنان سرای دارت

جبریل امین امیر بارت

کرده سر آسمان متوج

یمن قدم بزرگوارت

ای پنج ستون خانه شرع

قایم به وجود چار یارت

اول به وجود ثانی اثنین

صدیق که بود یار غارت

ثانی عمر است آنکه زد خشت

و افراخت بنای استوارت

عثمان که از حیای ابرش

شد تازه و سبز کشتزارت

باقی است علی ولی عهدت

او بود وصی حق گزارت

داری دو گهر که گوش عرش است

آراسته زان دو گوشوارت

این گل عرقی است از تو مانده

بر روی زمین به یادگارت

سردار رسل امام کونین

سلطان سریر قاب قوسین

عمری بزدیم دست و پایی

در بحر هوای آشنایی

چون بر درش آمدیم امروز

داریم امید مرحبایی

ای گل چه شود که از تو یابد

این بلبل بینوا نوایی

در سفره رحمت تو گردد

خرم به نواله گدایی

از کوی نجات نا امیدی

از راه فتاده مبتلایی

بیمار و هوا رسیدگانیم

بخش از شفتین مان شفایی

درمانده شدیم و هیچ کس نیست

غیر از تو رجا و ملتجایی

آورده‌ام این ثنا و دارم

در خواه ز حضرتت دعایی

ما بر سفریم و بهر زادی

خواهیم ز درگهت عطایی

هر چند که ما گناهکاریم

امید شفاعت تو داریم

 سلمان ساوجی