رابطه صفات رذیله اخلاقی و روان شناسی

روانشناسی، علم مطالعه رفتار است.

یکی از مشکلات عمده ای که ما در توصیه های اخلاقی داریم، این است که ، به انگیزه های رفتار که اتفاقا در روایات بسیار دقیق، بحث شده است اشاره نمی کنیم و نگاه به روز و بیان روزآمد از آنها نداریم و چون به علت ها نمی پردازیم، اخلاقیاتمان فقط می شود امر و نهی.

پس یک بحث در روانشناسی بحث انگیزه ها و شناخت علل

می باشد که مطالعه علمی رفتار است.

حدیث پژوهی یا فقه الحدیث، از روانشناسی می تواند سه استفاده داشته باشد:

1. 1.     نگاه تحلیلی به روایات:

یعنی نگاه روان شناسانه، تحلیلگرانه، یا علت یابانه به روایات و موضوعات اخلاقی موجود در روایات داشته باشیم .

1. 2.     استفاده از روش های آماری و تحقیقات میدانی:

یعنی پرسش نامه، مصاحبه، آمار گیری، جمع بندی، و رسیدن به وجوه مشترک.(تحقیق میدانی در باره روایاتی که تعریف عملیاتی دارند) همین که بتوانیم حد و رسم این قضایا را تعریف کنیم، بتوانیم ویژگی ها را مشخص کنیم. در مفاهیم اخلاقی-تربیتی، بدون ارائه تعریف عملیاتی، پیشرفتی نخواهیم داشت.

3.استفاده از کارهای متقنی که در روانشناسی انجام شده است:

سومین کاربرد روانشناسی در علم الحدیث،این است که از یک سری کارهای متقنی که در روانشناسی انجام شده و جا افتاده، در فهم آموزه های حدیثی استفاده کنیم. یعنی این که واقعاً یک جاهایی کار شده و به نتایج آنها شک نداریم و ضد دیدگاه های دینی ما هم نیستند. از این موارد، در فهم روایات، استفاده کنیم. مثل طبقه بندی هایی که انجام شده و نگاه سلسله مراتبی علم روانشناسی .
غیبت:

اولین صفت مورد بحث غیبت است. غیبت، ارتباطی است که بر دیگران آسیب می رساند.آبروی افراد را می برد، بین خانواده ها اختلاف و شکاف ایجاد می کند و دوستی ها را به هم می زند. در حالی که موهبت کلام بسیار با ارزش است اما نحوه استفاده می تواند آن را به ابزاری خطرناک تبدیل نماید.

در این قسمت به مقایسه دیدگاه امام علی علیه السلام و برخی از روان شناسان درباره غیبت می پردازیم .

 دکتر فرانک مک آندرو می گوید:

وقتی پشت سر شخصی بدگویی می کنیم، در حقیقت، داریم آبرویش را می بریم. از بین بردن آبروی افراد، آن هم در شرایطی که خودشان حضور ندارند تا از آبرویشان دفاع کنند، درست مثل این است که آنها را بکشیم. البته غیبت، تیشه به ریشه ی سه نفر می زند. گوینده ی غیبت که به غیبت شونده اجازه نمی دهد تا از خودش دفاع کند، در واقع، دست به ترور شخصیت خودش می زند. شنونده ی غیبت هم که خیلی راحت می تواند بگوید: نه، من نمی خواهم چنین حرف هایی را بشنوم و…نمی گوید. پس او هم ضعف شخصیت اش را آشکار می کند. پس گوینده و شنونده ی غیبت، پیش از غیبت شونده می میرند.

برای غیبت کردن، هزار و یک علت وجود دارد و بعضی از این علت ها اصلاً بیمار گونه نیستند:« مثلاً وقتی در جمعی نشسته ایم و کسی شروع به غیبت از دیگران می کند، ما هم ممکن است به حکم این که«خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت شو» وارد بحث شویم. اساساً آدمیزاد دوست دارد که بخشی از یک جمع و عضوی از یک تیم به حساب بیاید. خیلی از آدم ها همین طوری، احساس مهم بودن می کنند. به علاوه، وقتی اعضای یک جمع، اطلاعات وسوسه کننده ای  را با هم به اشتراک می گذارند، احساس صمیمیت در بین اعضای گروه، افزایش می یابد. غیبت کردن از دیگران، این فرصت را به ما می دهد که برای دقایقی هم که شده، خودمان را به کانون توجهات تبدیل کنیم. این احساس«قرار داشتن در کانون توجهات» برای اکثر آدم ها لذت بخش است. البته دکتر فرانک مک آندرو هم در نتیجه گیری نهایی اش تأکید می کند که: هیچ کدام از این حرفها دلیل موجهی برای غیبت کردن نیستند و غیبت، بدون تردید، نشانه ی بارزی از ضعف شخصیتی محسوب 

می شود.

استیون رابرتز نویسنده و روانشناس بر این باور است:

رابرتز معتقد است که شنونده ی غیبت در واقع به شخصیت خودش توهین می کند:« اگر اجازه بدهید شخصی در حضور شما از شخص دیگری بدگویی بکند، در حقیقت، اجازه داده اید که او برای شما تصمیم بگیرد. چرا که به حال، وقتی حرف های او تمام شود، ذهنیت شما تا حدی نسبت به فرد غیبت شونده تغییر پیدا می کند. این یعنی، شخص غیبت کننده در برقراری رابطه و تنظیم سطح رابطه تان با شخص غیبت شونده، به جای شما تصمیم بگیرید. چرا که به هر حال، وقتی حرف های او تمام شود، ذهنیت شما تا حدی نسبت به فرد غیبت شونده تغییر پیدا می کند. این یعنی، شخص غیبت کننده در برقراری رابطه و تنظیم سطح رابطه تان با شخص غیبت شونده، به جای شما تصمیم گرفته است. اگر او اشتباه کرده باشد- که شخصیتاً همین انتظار می رود- شما هم به اشتباه می افتید»

وی اعتقاد دارد که حسادت، شایع ترین علتی است که باعث می شود آدم ها به غیبت کردن(والبته غیبت های دانسته) بپردازند:« اگر به خاطر محبوبیت، قیافه ی ظاهری، موقعیت مالی، پرستیژ اجتماعی وامثال این ها به کسی حسادت بورزیم، غیبت، وسیله ی خوبی برای مخدوش کردن چهره ی آن شخص خواهد بود. یا اگر کسی در حقمان بدی کرده باشد، مثلاً پولمان را خورده باشد یا در جمع، ضایعمان کرده باشد و… می شود از غیبت به عنوان سلاحی برای تخریب شخصیت او و انتقام گیری شخصی استفاده کنیم. متأسفانه خیلی از ما این کار را می کنیم.

امی شانون:

وقتی ما غیبت می کنیم، در حقیقت، داریم از اعتمادی که شخص غیبت شونده به ما داشته است، سوءاستفاده می کنیم. مثلاً مارا به حریم زندگی خصوصی اش وارد کرده و یک حرف خصوصی را با ما در میان گذاشته، اما ما داریم در غیاب او بخش هایی منفی از این رابطه ی خصوصی را برای دیگران بازگو می کنیم. واضح ترین تفسیر غیبت، این است که غیبت کننده، شایسته ی اعتماد نیست. این را هر فرد شنونده ای، اگر عاقل باشد، خیلی زود می فهمد» به نظر امی شانون، حتی اگر گفتن یک چیز خصوصی از زندگی دیگران، از نظر خودمان، بار منفی نداشته باشد، باز هم حق نداریم بخشی از زندگی خصوصی شخص را در حضور دیگران و در غیاب خودش مطرح کنیم. او می گوید:«خصوصی، خصوصی است. چه به نظر شما مهم باشد، چه نباشد.»

او می گوید : وقتی از دست خودمان و آن چه هستیم، رضایت نداریم، گاهی سعی می کنیم اشخاص دیگری را هم پیدا کنیم که بدتر از ما جلوه کنند. این طوری، دیگر ما ته جدول نیستیم و حداقل یکی مانده به آخریم. غیبت، این فرصت را به ما می دهد که شخص مورد نظر را در ذهن دیگران، تا می شود به ته جدول بفرستیم.»

آنیتا نایک  معتقد است:

وقتی که از دیگران انتقاد می کنید و ایراد می گیرید، با این کار تشویق های خود را نمایان می کنید، وقتی انگشت اشاره ی خود را به طرف دیگری می گیرید به خصوص به طرف کسانی که ضعف هایشان شبیه به خود شماست، سعی می کنید حواس دیگران را پرت کنید تا به شما توجه نکند. گاه نیز  برای تبرئه ی خود از رفتار نا صحیحی که انجام  داده است، زبان غیبت می گشاید و گاهی به علت ضعف یا کمبودی است که فرد غیبت کننده نسبت به فرد غیبت شونده که اغلب فرد موفقی است دارد. گاهی نیز به علت همراهی با دوستان در نشست ها و مجالس و یا خندیدن و شوخی و حتی ترسیدن از تنهایی در جمعی که در حال غیبت کردن هستند می باشد.

راهکارهای کلی ترک غیبت:

– هربار که دهان باز می کنیم تا از کسی غیبت کنیم، باید شخصیت خودمان را در نظر بیاوریم. بیاد بیاوریم که شخصیت ما بالاتر از این است که در غیاب کسی لب به بد گویی باز کنیم و یا در این مورد مشارکت کنیم. باید فورأ حرفمان را برگردانیم و مطالب دیگری عنوان کنیم.

– هر روز صبح که از خواب بیدار می شویم، با خودمان عهد کنیم امروز جلوی زبانم را می گیرم و از کسی بدگویی نمی کنم. همه ی بدگویی ها را

می گذارم برای فردا.

– موقع بدگویی، خودمان را به جای شخص غیبت شونده قرار بدهیم.آیا اگر تین فرد از ما غیبت کند ناراحت و دلخور نمیشویم؟

– هنگام بدگویی از کسی به خودمان بگوییم: آیا هیچ موضوع دیگری برای صحبت کردن نمی توانیم پیدا کنیم؟ دنیا در حال پیشرفت است آن وقت من هنوز گرفتار این مسائل پیش پا افتاده هستم!

راهکارهای ایجاد رابطه سالم( به جای رابطه مرضی)

آیا دوست دارید با صحبت هایتان به جای ناراحت کردن دیگران،آنها را آرام کنید؟ به جای آسیب رساندن، درمان کننده باشید؟ به جای سوزاندن و خراب کردن سازنده باشید؟

• ·       کلامتان مثبت باشد

فقط جملات مثبت به کار ببرید. با محبت و مهربانی صحبت کنید. قبل از صحبت کردن فکر کنید و سنجیده سخن بگویید.

• ·       از شنیدن غیبت خودداری کنید

از شنیدن تهمت، غیبت و هر نوع سخن منفی خودداری کنید.

• ·       از نکات منفی چشم پوشی کنید

با دید مثبت در مورد دیگران قضاوت کنید. همانطوری که دوست دارید در مورد شما قضاوت شود، در مورد دیگران نظر دهید. اگر شما را برای کاری که تقصیری نداشته اید متهم کرده اند، به خوبی می توانید احساس کنید که قضاوت نادرست چقدر سخت است.

• ·       فروتن باشید

از خشونت، خودخواهی وغرور خودداری کنید. از پیروزی هایتان لذت ببرید، ولی مغرور نشوید. انسان فروتن می داند که خداوند در کارها و موفقیت ها او را یاری داده است.

• ·       سنجیده و بجا صحبت کنید

اگر دوست تان اخراج شده و بیکار است، موفقیت های کاری، اضافه حقوق و ترفیع دوست مشترک تان را مطرح نکنید.

• ·       صادق باشید که صداقت بهترین سیاست است.

همواره صادق باشید جز در مواردی که صداقت هم باعث مشکلات یا رنجش دیگران می شود. در هر کاری صادق باشید ولی هرگز با صداقت خود، دل دیگران را نشکنید.

• ·       معذرت خواهی کنید

هر کسی ممکن است اشتباه کند. پس با شهامت معذرت خواهی کنید.

• ·       عفو کنید

به خاطر خودتان او را ببخشایید. انسان های بخشنده سالم تر و شاد ترند و کمتر دچار فشار روانی می شوند. برخی ظاهراً می گویند کسی را می بخشند ولی در عمل نه می بخشند و نه فراموش می کنند.

• ·       به علائم غیر کلامی خود وجه کنید

شاید گفتارتان در ظاهر مثبت باشد ولی علائم غیر کلامی شمما مانند حالت چهره، طرز نشستن و…ممکن است عکس آن را ثابت کند، پس علائم غیر کلامی را با گفتارتان هماهنگ کنید.

 تکنیک های استیون رابرتز برای دوری از غیبت:

تمام این پیشنهاد ها به یک پیش فرص احتیاج دارند: باید با خودمان رو راست باشیم.

1)   صادقانه از خودمان بپرسیم چرا می خواهیم چنین حرف هایی را بشنویم؟ واقعاً خوشمان می آید چنین حرف هایی را پشت سر خودمان بگویند؟ اگر خود شخص غیبت شونده از این صحبت ها خبر دار بشود، چه احساسی پیدا خواهد کرد؟ آیا این حرف ها آبروی شخص غیبت شونده را به خطر نمی اندازد؟ آیا او را در جمع دوست و فامیل، منزوی نمی کند؟ پاسخ به این سوالات، کمکتان می کند تصمیم درستی بگیرید.

2)   سخت است، اما سعی کنید وقتی در مقابل تان غیبت می کنند، شنونده نباشید. با یکی دوبار استقامت، بارهای بعدی برایتان آسان تر می شود. می توانید خیلی مؤدبانه به شخص غیبت کننده بگویید:« ببخشید. من نمی خواهم این حرف ها را بشنوم. این کار به نظرم درست نمی آید».

3)   سعی کنید دیگرانی را که در آن جمع یا در بین دوست و فامیل هستند و مثل شما فکر می کنند، به صحبت و واکنش وادار کنید. کاری کنید که پیدا کردن دو گوش شنوا، برای شخص غیبت کننده هر روز سخت تر و سخت تر شود.

4)   اشتباه ترین کار، این است که وقتی مقابل تان غیبت می کنند، کناری بنشینید و بگویید: من فقط یک گوشه نشسته بودم. این ، بی گناهی تان را ثابت نمی کند برعکس، به این معناست که شما هم به همان اندازه مسئول و مقصرید که شخص غیبت کننده. اگر شما نگذارید که شخص غیبت کننده توجهی را که می خواهد، به دست بیاورید، ممکن است او از ادامه ی حرف هایش منصرف شود.

5)   برای این که حرفتان به غیبت کننده بر نخورد، بهتر است از غیبت کننده هم در خواست کنید که به شما برای اجرای تصمیم و محقق شدن قول و قرار شخصی تان مبنی بر پرهیز از غیبت، کمک کند. سعی کنید لحنتان طوری باشد که به او برنخورد. بهتر است فقط در مورد خودتان صحبت کنید و اصلاً در مقام نصیحت بر نیایید.

6)    اگر در حضورتان غیبت شخص دیگری را کردند، می توانید زیرکانه و به تدریج و البته محترمانه مسیر بحث و موضوع صحبت را عوض کنید.

7)   به ریشه ها و علل غیبت فکر کنید. روی آنها تأمل کنید و شما به کدام یک از آن دلایل، دارید غیبت می کنید؟ به کدام یک از آن دلایل دارید به غیبت گوش می دهید؟ هر وقت خواستید شروع به غیبت کنید، درباره ی علت و ریشه اش با خودتان صادقانه فکر کنید.

8)   روان شناسان، سرسختانه اعتقاد دارند که بسیاری از غیبت ها به دلیل ضعف شخصیتی در غیبت کننده و غیبت شونده اتفاق می افتد و ادامه می یابد.آیا شما واقعاً با چنین مشکلاتی در شخصیت تان دست به گریبانید؟ از روان شناسان برای حل مشکل شخصیتی تان کمک بخواهید.

9)   وقتی می بینید دارید دوباره غیبت را از سر می گیرید، بلافاصله توجه خودتان را به سمت چیزهای مقدس و روحانی و کلام شخصیت های  ارزشمند سوق بدهید. سرشناسان ادیان مختلف درباره غیبت، حرف های تکان دهنده ای زده اند. بهتر است یکی دو تا از این حرف ها را از حفظ کنید و همیشه موقع غیبت، آن ها را به خاطر بیاورید. نام خدا را به زبان بیاورید و از او کمک بخواهید.