فلزکاری، تلفیق هنر و صنعت در سرزمین پارس (قسمت اول)

فلزکاری یکی از هنرهای قدیمی در ایران باستان و پس از‌ آن بوده است که در این گزارش با هم نمونه‌هایی بدیع از آن را می‌بینیم. با ما همراه باشید.

فلزکاری یکی از زیباترین مخلوقات هنرمندان ایرانی از دوران باستان تاکنون است. در جای‌جای کشورمان از گذشته تا به امروز هنرمندان با مهارت و سبک خاص خود فلز خشن را با روحیه لطیف هنرمندانه خود درهم آمیخته و آثاری بدیع را خلق نموده‌اند. در بسیاری از موزه‌های ایران و جهان آثار فلزکاری ایرانی به نمایش گذاشته شده است.  امروز در اولین قسمت این گزارش سری به موزه رضا عباسی زده‌ایم تا با بعضی از آثار فلزکاری به نمایش درآمده در این موزه بیش تر آشنا شویم. توضیحاتی که در ادامه مطالعه می‌کنید، برگرفته از توضیحات این موزه درباره فلزکاری است که در دو قسمت آن‌ها را مرور خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

انبر بزرگ مفرغی، مشبک، به شکل شیر، کتیبه به خط کوفی، سده ۴ – ۵ هجری قمری

شکست و انقراض دولت ساسانی به دست اعراب موجب از میان رفتن روح ایرانی در خلق آثار هنری نشد.

کفگیر مفرغی، مشبک، سده ۴ – ۵ هجری قمری

هنرآفرینان ایرانی پس از ثبات وضع و ایجاد آرامش، از گوشه و کنار ایران دوباره سر بر آوردند.

عودسوز مفرغین با کتیبه کوفی و ثلث نقره کوب، حکاکی شده، عمل: ابوالفتح، سده ۵ – ۶ هجری قمری

در ابتدا فلزکاران این عصر اسلوب و روش فلزکاران ساسانی را سرمشق کارهای خود قرار دادند. چه شیوه و سبک هنر ساسانی پس از استیلای اعراب هنوز در شمال خراسان و ماوراءالنهر باقی بود و همین دوام تا دوران امرای محلی چون طاهریان، صفاریان، آل‌زیار، آل‌بویه، سامانیه و بالاخره سلجوقیان کشیده شد.

در این زمان ساخت ظروف فلزی طلا و نقره که از پیش از اسلام به سفارش پادشاهان و امرای محلی معمول بوده، علی‌رغم مکروهیت استفاده از آن‌ها، غیر مرسوم نبوده است.

عودسوز مفرغی به شکل پرنده، کتیبه به خط کوفی، مشبک، حکاکی شده، سده ۶ هجری قمری

قسمت اعظم این ظروف که با نام صاحب آن‌ها تزیین شده، متعلق به قرن چهارم و پنجم هجری است.

عودسوز مفرغی به شکل پرنده، حکاکی شده، سده ۵ هجری قمری

این آثار با نقش‌ها و نقش‌مایه‌هایی به تقلید از نقوش ساسانی تزئین شده است.

عودسوز مفرغی به شکل پرنده، حکاکی شده، سده ۵ هجری قمری

بیشتر این هنرمندان طبق نام‌های مندرج بر روی بعضی از ظروف، هنرمندان خراسانی هستند که در شرق و شمال شرق ایران زندگی می‌کردند.

عودسوز مفرغی به شکل پرنده، حکاکی شده، سده ۵ هجری قمری

بسیاری از آن‌ها به دلیل جنگ‌های خونین و زد و خوردهای محلی جلای وطن کرده، در سایر شهرها مانند زنجان، بروجرد، همدان، تبریز و به ویژه موصل اقامت گزیدند.

این هنرمندان توانستند از فلزاتی دیگر هم در آثار هنری خود استفاده کنند.

عودسوز مفرغی به شکل شیر، مشبک، سده ۶ هجری قمری

از جمله این فلزات می‌توان به آهن، مفرغ، مس و برنج اشاره کرد که با آن‌ها اشیایی نفیس ساخته شد و همه این‌ها نشانی از غنای ذوق و قریحه سازندگان آن‌ها داشته است.

عودسوز مفرغی به شکل شیر، مشبک، سده ۶ هجری قمری

در ادامه می‌توانید تصاویر برخی دیگر از آثار به نمایش در آمده در موزه رضا عباسی را مشاهده کنید.

پیه‌سوز مفرغین، مشبک، حکاکی شده، سده ۶ هجری قمری

عودسوز مفرغی به شکل شیر، مشبک، سده ۶ هجری قمری