نوجوان ها و تصمیم گیری برای زندگی

هدف شما برای آینده تان چیست؟ چه رشته تحصیلی ای را می خواهید انتخاب کنید؟ در آینده چه کاره می خواهید بشوید؟همه ما در زندگی اهدافی داریم و برای رسیدن به اهداف باید بهترین تصمیم را بگیریم. هر فردی زندگی روزمره خود را خلق می کند و در حقیقت تصمیم گیری ابزاری است برای شکل دادن به یک ایده مثبت.

همه ما تصمیم می گیریم ولی همیشه تصمیم های ما هوشمندانه نیستند. تصمیم گیری های مهمی در زندگی ما وجود دارد که اگر غلط انجام شوند، پیامدهای ناخوشایند آن تا آخر عمر باقی می ماند. پس با ما همراه باشید تا مهارت بهتر تصمیم گیری را با هم مرور کنیم.

تصمیم گیری فرآیند پیچیده ای است که شامل انواع توانایی های فکری و نیز داشتن اطلاعات در مورد تصمیمی که می خواهیم بگیریم، می باشد.افراد مختلف به شیوه های مختلف تصمیم می گیرند. برخی افراد خیلی زود تصمیم می گیرند و برخی نیز در بسیاری از موقعیت ها خیلی دیر.

روش های مختلف تصمیم گیری عبارتند از:

تصمیم گیری احساسی

در این نوع تصمیم گیری فرد بر اساس احساسات خود نسبت به یک موقعیت یا مسأله و نیز بر اساس پیش داوری های خود تصمیم می گیرد.

تصمیم گیری آنی

فرد در یک لحظه و بدون تفکر زیاد تصمیم می گیرد. این فرد در مورد پیامدهای تصمیم گیری خود زیاد فکر نمی کند.

واگذاری تصمیم گیری به دیگران

این قبیل افراد همیشه به کسی نیاز دارند تا برای آنان تصمیم بگیرد. برخی از این افراد به دلیل فرار از مسئولیت پذیری و ترس از شکست، مسئولیت تصمیم های خود را به دیگران واگذار می کنند.

پشت گوش انداختن

این افراد تصمیم گیری را مرتب به تعویق می اندازند تا زمانی که مجبور به تصمیم گیری شوند.

تصمیم گیری منطقی

این نوع تصمیم گیری بر اساس تجزیه و تحلیل موقعیت (مشکل)، بررسی مزایا و معایب راه های مختلف، ارزیابی نقاط قوت و ضعف انتخاب های مختلف، انجام می شود. تصمیم گیری، پس از ارزیابی و بررسی تمام راه حل های ممکن، بهترین روش تصمیم گیری است.

شما عموما جزو کدام دسته هستید؟

قبل از اینکه مراحل تصمیم گیری را بررسی کنیم باید بدانید که چه عوامل فردی در تصمیم گیری مؤثر است.

اعتماد به نفس

استقلال فکری

آمادگی برای پذیرش مسئولیت تصمیم های اتخاذ شده

درک درست موقعیت و مشکل

ارزش ها و باورهای شخصی

انعطاف پذیری

آمادگی برای مشورت با دیگران

توانایی خطر کردن

مراحل تصمیم گیری

قبل از بررسی مراحل باید به سه عامل مهم در تصمیم گیری توجه کرد:

آگاهی از اطلاعات: باید در مورد مسأله یا موقعیتی که می خواهید تصمیم بگیرید، اطلاعات کافی داشته باشید. مثلا برای تصمیم گیری در مورد رشته تحصیلی، باید اطلاعات لازم درباره رشته های تحصیلی مختلف را داشته باشید.

فشارهای اجتماعی: دیدگاه ها و ارزش های اطرافیان، خانواده، دوستان و وسایل ارتباط جمعی بر افکار و تصمیم های ما تأثیر می گذارند. مثلا دانش آموزی تحت تأثیر دوستان خود، رشته تحصیلی خود را انتخاب می کند.

موقعیت ها: افراد ممکن است در یک موقعیت، یک تصمیم بگیرند و در یک موقعیت تصمیمی متفاوت از تصمیم قبلی. به عنوان مثال، نوجوانی که اصلا تمایل به سیگار ندارد، در یک موقعیت گروهی که در آن همسالان او سیگار می کشند و اجتناب او از سیگار را مسخره می کنند از سر لجبازی و اثبات ترسو نبودن اقدام به مصرف سیگار می کند.

و اما مراحل تصمیم گیری، تصمیم گیری منطقی شامل هفت مرحله می باشد.

مرحله اول: مواجه شدن با تصمیم

برای مواجه شدن با تصمیم و اجتناب نکردن از تصمیم گیری، وجود چند ویژگی ضروری است:

1- آگاه بودن از اطلاعات: بسیاری از تصمیم گیری ها را محیط برمی انگیزد. برای مثال فرد در مورد خطرات مصرف سیگار چیزهایی را یاد می گیرد و سپس با این تصمیم مواجه می شود که سیگار را ترک کند.

2- آگاه بودن از نیازهای درونی: فرد تغییراتی را در خواسته ها و آرزوهای خود حس می کند و این تغییرات درونی، وی را تحریک می کند تا برای به دست آوردن آنچه که می خواهد، تصمیم بگیرد.

3- وضوح و تمرکز بر موضوع: تصمیم ها باید واضح و مشخص باشند. برای مثال این موضوع که “من از وضعیت زندگی ام ناراضی هستم” بسیار کلی است. در چنین مواردی باید از یک جمله احساسی مبهم فراتر رفت و به یک جمله مشخص و واضح رسید.

مرحله دوم: ایجاد حق انتخاب ها و جمع آوری اطلاعات درباره آن ها

در اکثر موارد تصمیم ها شامل انتخاب های سیاه و سفید هستند. رسیدن به انتخاب های مختلف مستلزم یک فرآیند خلاق است. در این مرحله، بارش فکری روش مؤثری است و می توانیم برای تحریک تفکر خلاق، قواعد بارش فکری، یعنی عدم انتقاد از ایده ها، خوشامدگویی به هر ایده ای و اهمیت دادن به کمیت و نه کیفیت را در مورد خود نیز به کار ببریم.

پس از پیدا کردن حق انتخاب های مختلف، شروع به جمع آوری اطلاعات در مورد آن ها می کنیم و گاهی از همین جمع آوری اطلاعات است که انتخاب های دیگر نیز پدیدار می شوند. هدف از جمع آوری اطلاعات به دست آوردن اطلاعات برای گرفتن یک تصمیم موفق است و این کار مستلزم یک رویکرد منظم جهت پیدا کردن و بررسی منابع اطلاعات و آگاهی از زمان پایان دادن به این کار است.

مرحله سوم: ارزیابی پیامدهای پیش بینی شده حق انتخاب ها

تصمیم گیری منطقی مستلزم ارزیابی حق انتخاب های موجود، برای انتخاب بهترین تصمیم است. ارزیابی انتخاب های مختلف، بر اساس پیامدهای مثبت و منفی کوتاه مدت و بلند مدت برای خود و دیگران صورت می گیرد.

پیامدهای مربوط به خود شامل هماهنگی با اهداف و ارزش ها، میزان زمان و کوشش لازم، میزان پاداش محسوس، هزینه یا پاداش هیجانی، تأیید و یا عدم تأیید دیگران و آسایش و راحتی فیزیکی می باشد.

مرحله چهارم: متعهد کردن خود به یک تصمیم

در این مرحله تصمیم گرفته می شود و فرد متعهد می شود که آن را انجام دهد. راه هایی که می توانند تصمیم گیری های سخت و متعهد شدن به آن ها را تقویت کنند، عبارتند از:

1- بررسی تطابق و هماهنگی تصمیم ها با ارزش های اساسی

2- بیان واضح اهداف و فهرست کردن پاداش های اختصاصی حاصل از تصمیم گیری و رسیدن به اهداف مورد نظر

3- بررسی دوباره حق انتخاب ها، اطلاعات جمع آوری شده و فرآیند ارزیابی آن ها

4- طراحی بهترین راه اجرای تصمیم و چگونگی مقابله با موانع و واکنش های منفی دیگران

5- توجه و به خاطر سپردن پاداش های حاصل از گرفتن تصمیم

مرحله چهارم: طرح ریزی برای چگونگی اجرای تصمیم

وقتی تصمیم خود را گرفتیم، باید چگونگی اجرای آن را به بهترین نحو طراحی کنیم. مهارت های طرح ریزی شامل موارد زیر است:

1- بیان واضح اهداف اصلی و اهداف فرعی و مشخص کردن یک چارچوب زمانی

2- ساده و کوچک کردن کارهایی که باید انجام گیرد.

3- در نظر گرفتن راه های مختلف اجرای تصمیم

4- پیش بینی مشکلات و موانع

5- تشخیص منابع حمایت کننده

6- نوشتن طرح عمل؛ این طرح باید ساختار واضحی داشته باشد که نحوه رسیدن به هدف اصلی و خرده هدف های مربوط به آن را روشن کند. علاوه بر این، در نوشتن طرح باید جزئیات نیز نوشته شود و در واقع یک نقشه دقیق و عملی از چگونگی رفتن از نقطه الف به ب باشد.

مرحله پنجم: اجرای تصمیم

در اجرای تصمیم توجه به موارد زیر ضروری است:

1- زمان بندی؛ باید بهترین زمان را برای اجرای تصمیم انتخاب کرد.

2- نگرانی های پس از تصمیم؛ این احساس نگرانی ممکن است دلایل زیادی داشته باشد. ممکن است از ترک برخی عادات و یا دست کشیدن از بعضی مسائل، غمگین باشیم. ممکن است اعتماد به نفس کافی برای اجرای تصمیم را نداشته باشیم. ممکن است نسبت به درستی تصمیم خود تردید داشته باشیم و بخواهیم دوباره آن را وارسی کنیم و یا ممکن است از تصور عملی کردن تصمیم خود مضطرب شویم و رفتار اجتنابی داشته باشیم. در چنین مواقعی باید به خاطر داشت که معمولا نگرانی های پس از تصمیم گیری، در هنگام آغاز اجرای تصمیم زیاد است، ولی وقتی روند کار را ادامه داده و نسبت به درستی تصمیم خود اعتماد پیدا کنیم، اضطراب و نگرانی نیز کاهش می یابد.

3- عذر و بهانه نیاوردن؛ این مورد بر اهمیت پذیرش مسئولیت برای اجرای تصمیم تأکید می کند. وقتی در جریان اجرای تصمیم خود با موانع روبرو می شویم، باید به جای عذر و بهانه آوردن از خود سؤال کنیم : “در این موقعیت چه کاری می توانم انجام دهم؟”.

4- پاداش دادن به خود؛ اجرای بعضی تصمیم ها خود به خود پاداش دهنده است. در موارد دیگر می توانیم از پاداش هایی برای تقویت خود استفاده کنیم. می توانیم پاداش کلامی به خود دهیم. برای مثال به خودمان بگوییم: “این کار را خیلی خوب انجام دادی” و یا با خود قرارداد ببندیم که در صورت رسیدن به پیشرفت خاصی، پاداش هایی برای خود در نظر بگیریم.

5- کنارآمدن با احساس نومیدی و درماندگی؛ وقتی کارها طبق انتظار پیش نمی رود، ممکن است احساس نومیدی و درماندگی انگیزه ما را تضعیف کند در چنین مواردی باید به خاطر داشته باشیم که وقفه در جریان کار، بخشی از فرآیند اجرای تصمیم های دشوار و دست کشیدن از عادات مضر است. باید به جای تسلیم شدن، علت این وقفه ها را پیدا کنیم و برنامه ریزی هایی برای اصلاح آن انجام دهیم.

مرحله ششم: ارزیابی پیامدهای واقعی اجرای تصمیم

در این مرحله هم چگونگی اجرای طرح عمل و هم پیامدهای دست یافتن و دست نیافتن به اهداف، مورد ارزیابی قرار می گیرد. در مواردی که به اهداف خود دست نیافته ایم، شاید لازم باشد تصمیم اصلی خود را بررسی کنیم و دوباره از مرحله اول شروع کنیم. تصمیمات منطقی شامل ادراک دقیق بازخورد و عمل کردن براساس آن است. پردازش منطقی اطلاعات به ما در تصمیم گیری و ارزیابی آن کمک می کند.

تمرین مهارت

تصمیم هایی را که در طول هفته گذشته گرفته اید فهرست کنید و ببینید با مراحل بالا توانستید به تصمیم مناسبی برسید.

فن تصمیم گیری در زمان محدود

تصمیم گیری سریع هم برای خودش مهارتی است و نیاز به توانایی متفاوتی از تصمیم گیری در فرصت بیش تر و در آرامش دارد. این مطلب به ما یاد می دهد که چطور گزینه هایمان را به سرعت بررسی کنیم و در کمترین زمان، بهترین راه حل را انتخاب کنیم.

1 – عملیات شناسی

قبل از هر چیز مساله ای را که باید درباره اش تصمیم بگیری، به طور دقیق شناسایی کن. تصمیمی که باید گرفته شود، ساده است یا پیچیده و چند مرحله ای و وابسته به تصمیم گیری های دیگر؟

2 – اطلاعات و مشورت

در همان زمان کوتاهی که داری، اطلاعات ضروری را جمع آوری و با دیگران نیز مشورت کن. این طوری بهتر متوجه می شوی که نیاز است چه تصمیمی بگیری.

3 – سکه را بالا بینداز

اگر در مواردی مثل گردش عصر پنج شنبه واقعا نمی دانی که بیرون بروی یا نروی و شانس گزینه ها به قول معروف 50 – 50 است، می توانی از راه سریعی مثل قرعه کشی استفاده کنی. در این جور موارد معمولا سریع ترین راه حل، بهترین است.

4 – تصمیم عقلی یا دلی؟

دل یا عقل؟ یکی از موانع بزرگ بر سر راه تصمیم گیری، معلق بودن بین احساس و منطق است. بعضی تصمیم ها می تواند با دل گرفته شود اما بعضی تصمیم ها را فقط باید با عقل گرفت.

پیش از گرفتن تصمیم، ببین که تصمیم مورد نظر از جنس دلی است یا عقلی. وقتی جنس تصمیمت مشخص شد، دیگر به بخش مقابل، حق رای و اجازه ی دخالت نده .

فقط یادت باشد در تصمیم های مهم که بر کل زندگی ات اثر می گذارد، نباید با احساساتت تصمیم بگیری.

5 – هر تصمیمی بهتر از بی تصمیمی است

هر گزینه ای را که فکر می کنی نباید انتخاب شود، حذف کن. این کار کمک می کند به تصمیم درست نزدیک تر شوی. به این نکته دقت کن که خیلی وقت ها « تصمیم نگرفتن » در واقع یک انتخاب نیست بلکه بدتر از گرفتن یک تصمیم بد است! مثلا اگر مسئولیت تهیه ی شام اعضای خانواده بر عهده ی تو باشد، نمی توانی تصمیم بگیری که هیچ غذایی به آن ها ندهی!

6 – بهترین تصمیم؟ نداریم!

مشکلی نیست که خراب کنی و بعدا عواقب تصمیم غلطت را بپذیری. مساله مهم این است که در موقع لازم، تصمیمت را بگیری و نتیجه اش را هر چه که هست، بپذیری و از آن لذت ببری.