ماجرای قراداد نفتی دارسی و لغو آن

اختصاصی نشریه اینترنتی نوجوان ها

در سال 1287 شمسی اولین چاه نفت ایران در منطقه مسجد سلیمان کشف شد اما کشف نفت برای ایرانیان چندان مبارک نبود و بهانه جدیدی برای انگلستان شد تا بیش تر بر منابع اقتصادی ایران حاکم شود.

در سال 1280 شمسی و در زمان مظفرالدین شاه  امتیاز بهره برداری از نفت ایران از طرف دولت ایران به مدت 60 سال به ویلیام دارسی و شرکت نفتی او واگذار شد. این قرارداد بعد از بین رفتن قاجاریه و تشکیل حکومت پهلوی نیز ادامه داشت و هر ساله مبلغی به عنوان سهم ایران از استخراج نفت به دولت ایران پرداخت می شد تا آن که در سال 1311 شمسی شرکت دارسی مبلغی را پرداخت که مورد اعتراض دولت قرار گرفت. ایران معتقد بود که مبلغ سهم ایران بسیار بیش تر از مبلغ پرداخت شده است و در نهایت رضا شاه در حضور وزیرانش پرونده این قرارداد را در بخاری اتاقش انداخت و دستور داد که این قرارداد از نظر ایران ملغی شده است اما انگلستان به راحتی زیر بار این ماجرا نرفت و کار به شکایت به جامعه ملل کشید و در نهایت قرار شد که دوطرف برای حل مشکل باهم مذاکره کنند.

نتیجه مذاکرات این شد که سهم ایران در این قرار داد اندکی بیش تر شود اما مدت قرار داد تمدید شد یعنی به جای این که این قرار داد در سال 1340 به پایان برسد مدت زمان آن تا 1386 شمسی افزایش یافت.

به این ترتیب دولت استعمارگر انگلیس توانست منافع بیش تری برای خود ایجاد نماید و در فضای پر خفقان حکومت رضا شاه کسی جرات نکرد به این ماجرا اعتراض نماید اما دولت رضا شاه به تبلیغاتی میهن پرستانه دست زد و جشنی شبیه به کارناوال های غربی برای لغو قرار داد دارسی در خیابان های تهران به راه انداخت که شاید شبیه آن هیچ وقت دیگر تکرار نشد.

بعدها و بعد از سقوط حکومت رضاشاه، تقی زاده که  به عنوان وزیر دارایی این قرار داد را امضا کرده بود اعتراف کرد می دانسته است که تمدید این قرار داد به نفع ایران نبوده است و او مجبور به امضای آن شده است.

او در سال 1327 در این باره خطاب به نمایندگان دوره پانزدهم مجلس شورای ملی گفت: «شد آنچه شد. یعنی که ما چند نفر (نمایندگان ایران در مذاکرات با شرکت نفت) مسلوب‌الاختیار به آن راضی نبودیم و بی‌اندازه و فوق هر تصوری ملول شدیم… لیکن هیچ چاره نبود… اغلب آقایان شاهد وقایع و وضع آن عهد بودند… و می‌دانند که برای کسی در این مملکت اختیاری نبود و هیچ مقاومتی در برابر اراده حاکم مطلق آن عهد نه مقدور بوده و نه مفید… بنده در این کار اصلا و ابدا هیچ‌گونه دخالتی نداشته‌ام و جز آن که امضای من پای ورقه است و آن امضا چه مال من بود و چه من امتناع می‌کردم و مال کسی دیگر بود، هیچ نوع تغییری را در آن چه واقع شد، موجب نمی‌شد.»

این تصاویر تنها عکس های باقی مانده از جشن لغو قرارداد دارسی در خیابان های تهران است.