وجود انسان مجموعه ای از جسم مادی، احساسات، اعتقادات، ادراکات، عملکردها، تجربه ها، اخلاقیات، انگیزه ها و … است. به این مجموعه »خود» گفته می شود و «خود شناسی» آگاهی پیدا کردن از این مجموعه است.
«خود شناسی» مهم است؛ زیرا انسان را به درک بالاتری نسبت به خود می رساند. آگاهی از خود موجب می شود تا زمینه های استقلال به وجود آید، آمادگی برای پذیرش دیگران حاصل شود. آمادگی برای کنار آمدن با شرایط دشوار زندگی پیدا می شود، عملکردها و پیشرفت های خود مورد ارزیابی قرار گیرد با پی بردن به محدودیت های خود، کمبودها جبران گردد و از همه مهمتر آن که تغییر در خود بدون خود شناسی ممکن نمی گردد و بدون شناخت «خود» تغییر در خود حاصل نمی شود.بنا براین اهمیت و ضرورت خود شناسی امری ئاضح و روشن است.
الف) شناخت بعد جسمی خود
منظور از شناخت بعد جسمی یا فیزیکی، حسی است که شما نسبت به جسم خود دارید. برخی تصور نادرستی از چهره و ظاهر خود دارند. برای رسیدن به شناخت درست از بعد جسمانی خود جدولی ترسیم کنید.
ویژگی های جسمانی فردی را که خوشتان می آید یا نمی آید، در ستون اول و دوم بنویسید.سپس ویژگی خود را بنویسید و این سه نفر را با هم مقایسه کنید. این کار به شما کمک می کند تا بفهمید هر کس نسبت به دیگری برتری ها و ضعف هایی دارد و هیچ کس کامل نیست.بنا بر این تصور نادرست از داشتن چهره و ظاهر خود را اصلاح کنید.
ب) شناخت خود واقعی
درونی ترین لایۀ وجود هر انسانی، “خود واقعی” اوست که انسان بهتر از دیگران بر آن آگاهی دارد و معمولا سعی می کند تا این بخش آشکار نشود.
“خود واقعی” آنچه که “می خواهید باشید” را نیز در بر دارد. پس خصوصیاتی را که مایل هستید داشته باشید، لیست کنید. سپس در آآن دقت کنید و بگویید که چقدر با خصوصیات شما متفاوت است؟ حال بیندیشید که برای ایجاد آن خصوصیات چه باید بکنید؟ آیا حاضرید آن کارها را انجام دهید؟ چه کمبودهایی باید جبران شود تا ویژگی های مطلوب در شما پدید آید؟
ج) شناخت خود برای دیگران
این شناخت در واقع نحوۀ ظاهر شدن شما در برابر دیگران است. برای اینکه پی ببرید چگونه در برابر دیگران ظاهر شوید، افراد زیر را در ذهن خود تصور کنید:
1- دوست داشتنی ترین دبیر یا استاد
2- معلمی که از او بدتان می آید.
3- یک راننده تاکسی
4- پدر و مادر خودتان
حالا تصور کنید که در مقابل آن ها ایستاده اید. از خود چه رفتاری بروز می دهید؟ آن ها را توصیف کنید. این توصیف به شما کمک می کند تا اطلاعات و شناخت بهتری از خود بدست آورید تا در رویارویی با دیگران منطقی ترین رفتار را داشته باشید.
د) شناخت خود اجتماعی
منظور از “خود اجتماعی” چگونگی رفتار و واکنش شما در جمع است. برای رسیدن به شناخت درست از خود اجتماعی، صحنه های زیر را تصور کنید:
– در مدرسه یا دانشگاه جشن بزرگی برپاست و شما در آن حضور دارید.
– در سالنی کنفرانس علمی برقرار است و شما را به آن کنفرانس دعوت کرده اند.
– جشن فارغ التحصیلی شماست و تعداد بسیاری حضور دارند.
حالا بگویید:
1- در کدام یک از موارد بالا راحت بودید؟
2- با غریبه ها چگونه رفتار کردید؟
3- با افراد خجالتی چگونه رفتار کردید؟
4- در جمع های کوچک راحت هستید یا جمع های بزرگ؟
5- آیا با همه یک جور برخورد داشتید؟
همچنین برای اینکه “بعد اجتماعی خود” را بهتر بشناسید، به سؤالات زیر پاسخ دهید:
1- آیا با کسی که سلیقه ای کاملا مخالف سلیقۀ شما داشته باشد، مشکل پیدا می کنید؟
2- آیا در موقعیت های مختلف می توانید رفتار اجتماعی مناسب و درست از خود بروز دهید؟
3- آیا آنچه دیگران دربارۀ شما می گویند و می اندیشند، در شما اثر می گذارد؟
4- آیا با کسی که در همه چیز با شما متفاوت است، می توانید هم سفر، هم خوابگاه و همراه شوید و زیدگی مسالمت آمیزی با او داشته باشید؟
ذ) شناخت بعد معنوی خود
یکی از ابعاد وجود انسان، بعد معنوی اوست که معمولا با مذهب نیز همراه است. جنبۀ معنوی مرتبط با چیزی است که به آن اعتقاد داریم. حداقل فایدۀ این شناخت آن است که پی می بریم دیگران مثل ما فکر نمی کنند و در نتیجه ما هم انتظار نخواهیم داشت که مطابق ما باشند.
برای شناخت از بعد معنوی خود به سؤالات زیر پاسخ دهید:
1- آیا به خداوند اعتقاد دارید؟
2- آیا فردی مذهبی هستید؟ چقدر؟
3- چقدر به رعایت احکام و مبانی مذهب پای بند هستید؟
4- اگر کسی بگوید به خدا معتقد نیست، آیا نظر او را می پذیرید یا سعی می کنید نظر او را تغییر دهید؟
5- در مورد کسی که به خدا اعتقاد ندارد، چه فکر می کنید؟
6- اگر بحثی دربارۀ مذهب پیش آید، آیا وارد بحث می شوید؟
پاسخ به این سؤالات به شما کمک می کند تا بیشتر در خصوص اعتقادات خود، آگاهی پیدا کنید.
ر) شناخت بعد تاریک خود
“بعد تاریک خود” لایه ای از وجود است که مایل نیستید کسی دربارۀ آن اطلاعاتی داشته باشید. برای آگاهی از رازهای خود و اینکه متوجه شوید که از چه چیزهایی دیگران نباید سر در آورند. بگویید چه چیزهایی را نمی توانید با افراد زیر در میان بگذارید.
– هم کلاسی های شما
– خویشاوندان شما
– دوستان نزدیک شما
– اعضای خانواده
– همکاران شما
ز) شناخت خود عاطفی
عاطفه عبارت است از نوع احساس یا نگرش کسی نسبت به چیزی.
در زیر لیستی تهیه شده. به این لیست دقت کنید و مشخص کنید که کدامیک از موارد زیر در شما وجود دارد و کدامیک وجود ندارد.
– احساس حادثه جویی – حس نارضایتی – دوست داشتنی بودن – خدا شناس بودن
– فرسودگی – احساس تشویق – عصبانیت – تواضع
– احتیاط – تحقیر شدن – مهربان بودن – بی جاذبه بودن
– خوش مشرب بودن – آزردگی – بد بینی – بی تفاوت بودن
– مطمئن بودن – استقلال – مسئول بودن – حق شناس
– حس عیب جویی – جاه طلبی – سازشکار – جرأت داشتن
– قاطع بودن – بی کفایت بودن – خجالتی – جذاب
-پرخاشگری – حسادت – حس نگرانی – گستاخ و بی پروا
تفکر، تمرکز و آگاهی از احساسات و عواطف به شما کمک می کند تا به مشکلات عاطفی خود علم پیدا کنید و در کنترل و رفع معایب آن بکوشید و خود عاطفی را اصلاح کنید.
در مقالۀ بعدی چگونگی کسب مهارت ر تصمیم گیری را آموزش می دهیم. منتظر باشید.
برگرفته از کتاب 30 مهارت زندگی برای جوانان و نوجوانان اثر حسن ملکی
مهارت «نه» گفتن در نوجوانی به شکلی موثر + ۷ توصیه کاربردی
