نارنجستان قوام: یادگاری تاریخی در قلب شهر بهار نارنج(۳)

باغ نارنجستان قوام یکی از یادگارهای ارزشمند دوره قاجار است که به دلیل تاریخ باشکوه و معماری زیبایش یکی از مقصدهای محبوب برای گردشگران داخلی و البته بین‌المللی بوده‌ است.
باغ نارنجستان که در میان میردم به باغ قوام نیز شهرت دارد، یکی از زیباترین دیدنی‌های شیراز است. این بنا از عمارت‌های دوره قاجاریه است و به دلیل وفور درختان نارنج به این نام خوانده می‌شود.

موقعیت جغرافیایی مجموعه قوام

این باغ در محله بالاکفت و در قسمت شرقی انتهای خیابان لطفعلی‌خان زند قرار دارد. این محدوده تقریبا در نقطه انتهایی و شرقی شهر قدیم، محلی که در گذشته دروازه دولت، دروازه منذر و کل شیخ ابوذرعه قرار داشته‌اند، واقع شده است. از دیگر دیدنی‌های تاریخی اطراف این مجموعه می‌توان به خانه‌ی زینت‌الملوک، مسجد نصیرالملک و خانه‌ی سنتی پرهامی اشاره کرد، که با فاصله‌ی کمی با هم در خیابان لطفعلی‎‌خان زند واقع شده‌اند.
تاریخچه
مجموعه قوام بین سال‌های ۱۲۵۷ تا ۱۲۶۷ خورشیدی مقارن با حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار، به دستور علی‌محمد‌خان قوام ساخته شده و از دو قسمت بیرونی (موزه‌ نارنجستان) و اندرونی (خانه‌ی زینت‌الملوک) تشکیل و به وسیله‌ تونل به هم مرتبط هستند. این بنا به عنوان دارالحکومه یا محل انجام امور سیاسی، نظامی و دیدار با نمایندگان دولت‌های خارجی مورد استفاده بوده است. بنای نارنجستان در سال ۱۳۴۵ خورشیدی به دانشگاه شیراز اهدا شد و در فاصله سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۸ خورشیدی در اختیار موسسه آسیایی، به سرپرستی پروفسور آرتور اپهام پوپ، ایران‌شناس مشهور قرار داشت.

پلان عمارت قوام

کل مساحت این مجموعه ۳۵۰۰ متر مربع است و ساختمان‌های آن که در دو ضلع شمالی و جنوبی واقع شده‌اند، زیربنایی معادل ۹۴۰ متر مربع دارند. از دیگر بناهای موجود در این مجموعه می‌توان به حمام گچینه، حسینیه قوام، مکتب‌خانه قوام (خانه عراقی‌ها)، اندرونی قوام (منزل زینت‌الملوک)، دیوان خانه قوام (نارنجستان) و حمام اختصاصی قوام اشاره کرد. البته در گذشته اصطبل و زنجیرخانه و بازارچه‌ای هم در این مجموعه وجود داشت که در اثر احداث خیابان لطفعلی‌خان زند از بین رفته‌اند.

پلان قدیمی باغ و بنا

این دو ساختمان توسط معماران و هنرمندان شیرازی با استفاده از هنر‌هایی از قبیل آیینه‌کاری، منبت‌کاری، نقش‌پردازی، آجرکاری، معرق‌کاری، حجاری، گچ‌بری، مقرنس‌کاری و … تزیین شده‌اند. با ورود از زیر ساختمان جنوبی و فروشگاه لوازم سنتی و تزیینی، با محوطه‌ای بسیار زیبا و متقارن از درختان نارنج و نخل روبه‌رو می‌شویم که به ساختمان اصلی بسیار پر رنگ و نور و آیینه‌کاری شده منتهی است.

با گذر از این محوطه به ساختمان اصلی و ایوان شکوه‌مندش می‌رسیم. در سمت چپ قهوه‌خانه قرار دارد. برای ورود به ساختمان و ایوانش چندین پلکان از دوطرف ایوان تعبیه شده که خود بسیار زیبا و هنر‌مندانه طراحی شده‌اند.

در اطراف و پشت ایوان اتاق‌های کوچکی وجود دارند که با ورود به آن‌ها درون دریایی از هنر معرق و آیینه‌کاری غوطه‌ور خواهیم شد. در این اتاق‌ها وسایل و مبلمان تاریخی مربوط به همان دوران چشم‌نوازی می‌کنند.

سقف اتاق‌های مجاور بیش تر از جنس چوب با نقش‌ و نگارهایی زیبا بر آن است، ولی با ورود به اتاق اصلی مجاور ایوان، رنگ‌های منعکس شده از آیینه‌کاری سقف، چشمانتان را خیره‌ خواهد‌ کرد.

سرتاسر اتاق اصلی و ایوان از آیینه کاری بی‌نظیر آن دوره پوشیده شده و توجه به تمامی جزئیات این اثر به روزها‌ و حتی هفته‌ها زمان نیاز دارد. تالار اصلی که به تالار آیینه یا شاه‌نشین معروف است، از طریق یک پنجره‌ چوبی هلالی با دریچه‌های ارسی به ایوان مرکزی مرتبط می‌شود. دیوار‌های این تالار سراسر آیینه‌کاری شده‌اند.

ارسی‌های چوبی عمارت قوام
بر روی بخش بالایی شومینه‌ای از جنس سنگ مرمر یکپارچه، دو تصویر قرینه از قوام‌الملوک سوم حجاری شده‌ است. ایوان مرکزی با دو ستون سنگی بزرگ که برای برگزاری مراسم مختلف مورد استفاده بوده دارای سقفی بلند و یکپارچه است که با آیینه‌کاری و نقاشی‌های زیبا تزیین شده است. وجود آیینه‌های بزرگ روی دیوار‌های تالار و ایوان، مناظر دیدنی را از محوطه‌ی باغ، حوض و آب‌نما منعکس می‌کند.

سقف باشکوه ایوان عمارت قوام

در جلوی ایوان، حوضی زیبا با تک‌فواره‌اش ما را به شکوه دوران اوج این اثر می‌برد. در زیرزمین این بنا موزه‌ اشیاء عتیقه‌ نارنجستان قرار دارد که متشکل از مجموعه‌ زیبا و ارزشمندی از ظروف، سکه‌ها، تابلو‌ها، کاشی‌کاری‌ها و … از دوره‌های مختلف تاریخی ایران است.

دسترسی
برای دسترسی به این مجموعه می‌توانید از سمت چهارراه نمازی در طول خیابان لطفعلی‌خان زند به سمت شرق حرکت کرده و پس از گذشتن از مسجد نصیرالملک این مجموعه را در سمت چپ خود مشاهده کنید. در ساعات شلوغ روز پارک کردن در این منطقه کمی با مشکل رو به رو است که با توجه به طول مناسب خیابان می‌توان اتومبیل را در فاصله‌ معقولی متوقف‌ کرد.

نمایی از عمارت قوام