حکیم ناصر خسرو بن حارث قبادیانی ، از شاعران بزرگ ایران به سال 394 هجری قمری در قبادیان از حوالی بلخ تولد یافت . او اصلا اصفهانی است و نسبش به امام علی بن الرضا ( ع ) می رسد .
نظر به آگاهی بر علوم حکمیه و فلسفه ، به لقب « حکیم » ملقب گردید . در دوره ی جوانی دربار سلطان محمود غزنوی را دید و بعد در دربار سلجوقی خدمت دیوانی کرد و دبیر شد . معاصر ابوعلی سینا بود و گویا با وی نیز ملاقات کرده است . از اصفهان به گیلان رفت و پس از چندی ، بر اثر مشاجراتی که بین او و دانشمندان آنجا درگرفت ، تکفیرش کردند . از ترس جان به خراسان گریخت ، در راه با شیخ همدانی ابوالحسن خرقانی برخورد کرد و به وی ارادت ورزید .
عالم نمایان خراسان ، حضور حکیم ناصر خسرو را در آنجا مخالف مصلحت خود دیدند و قاضی القضات ابوسهل صعلوکی او را به بلخ تبعید کرد . بقیه عمر را در کوهستان بدخشان گذراند و در آن سرزمین بر خلاف سایر جاها مورد احترام عموم قرار گرفت . تاریخ درگذشتش را « تذکره دولتشاهی » 431 و « تقویم التواریخ » 481 هجری ذکر می کنند .
سفرهای ناصر خسرو
یکی از معروف‌ترین بخش‌های زندگی ناصر خسرو، سفرهای طولانی و ماجراجویانه اوست. او در سن چهل سالگی تصمیم گرفت که به سفر برود تا حقیقت را بهتر بشناسد و دنیا را از نزدیک مشاهده کند. سفر او هفت سال از 434 تا 441 ه.ق طول کشید و طی این مدت به بسیاری از کشورهای اسلامی از جمله مصر، شام، حجاز و آسیای مرکزی سفر کرد.
ناصر خسرو تجربیات خود را از این سفرها در کتابی به نام «سفرنامه» ثبت کرد. این کتاب یکی از مهم‌ترین آثار اوست که اطلاعات ارزشمندی درباره فرهنگ، آداب و رسوم مردمان مختلف و وضعیت اجتماعی و سیاسی آن دوران ارائه می‌دهد. سبک نوشتاری ناصر خسرو در سفرنامه بسیار ساده و جذاب است و خواننده را به دنیای پرماجرای او می‌برد.
ناصر خسرو در مراجعت از این سفر به بلخ نرفت و آشکارا شروع به تبلیغ عقاید اسماعیلی کرد تا در اندک مدتی فقهای متعصب سنی به خصومت وی برخاستند و امرای سلجوقی در صدد آزار او برآمدند .
آثار ادبی ناصر خسرو
ناصر خسرو علاوه بر سفرنامه، اشعار بسیاری نیز سروده است که بیشتر آن‌ها در قالب قصیده هستند. اشعار او سرشار از حکمت، اندیشه‌های فلسفی و آموزه‌های اخلاقی است. او در اشعارش به مسائل مهمی چون عدالت، حقیقت و شناخت خداوند پرداخته است. یکی از ویژگی‌های برجسته شعر ناصر خسرو، زبان ساده و روان اوست که مفاهیم عمیق را به شکلی قابل فهم بیان می‌کند.
از جمله آثارناصر خسرو علاوه بر دیوان اشعار باید از « کنزالحقایق » ، « روشنایی نامه » و « سعادت نامه » را نام برد . در بدخشان با برادرش در غاری زندگی کرد و پس از مدتها انزوا ، در 481 هجری در همان غار مرد و در همان جا دفن شد .
یادگار این دوره ی آوارگی و اختفا کتاب « زادالمسافرین » است که اساسش در اثبات عقاید اسماعی است .می گویند که آثار دیگری به نام « اکسیر اعظم » ، « قانون اعظم » ، « دستور اعظم » ، « زادالمسافرین » و « المستولی » در فقه داشته است . گذشته از سفرنامه و زادالمسافرین ، آثار دیگری مانند « وجه دین ، خوان اخوان ، دلیل للتحیرین ، روشنایی نامه ، سعادت نامه و دیوان اشعار » دارد .
شخصیت ناصر خسرو
ناصر خسرو فردی بود که همواره به دنبال حقیقت و دانش بود. او هیچ‌گاه از پرسیدن سوالات سخت و جستجوی پاسخ‌های عمیق دست نکشید. همچنین، او انسانی عدالت‌خواه بود که تلاش می‌کرد با کلماتش مردم را به سمت زندگی بهتر هدایت کند.
در پایان، ناصر خسرو قبادیانی نمونه‌ای از یک انسان جستجوگر و روشن‌فکر است که با آثار خود نه تنها زمانه خود را تحت تأثیر قرار داد بلکه برای نسل‌های آینده نیز میراث ارزشمندی به جا گذاشت. نوجوانان امروز می‌توانند با مطالعه آثار او، درس‌هایی درباره زندگی، اخلاق و جستجوی حقیقت بیاموزند
