شاید برخی از شما علاقمند به تولید قارچ در منزل باشید و یا اینکه فرایند تولید قارچ برای شما جذاب باشد. در این مطلب اصول اولیه و روش تولید قارچ به شما توضیح داده می شود. قارچ ها را در هر زمان می‌توان کشت و تولید کرد به شرط آنکه امکانات شما برای تولید قارچ مهیا باشد.
شما برای تولید قارچ باید یک فضای سربسته در اختیار داشته باشید، همچنین دستگاه تهویه هوای مناسب و نیز امکان تنظیم درجه حرارت محیط را داشته باشید و درنهایت اینکه از تابش مستقیم نور خورشید یا آفتاب باید بتوانید جلوگیری کنید و حتی الامکان محیط تاریک باشد.
اگر این تجهیزات را در اختیار دارید پس می‌توانید قارچ خوراکی پرورش دهید.
سالن پرورش قارچ
همانطور که در شکل زیر مشاهده می کنید سالن قارچ باید به صورت قفسه ای باشد و فاصله ای میان قفسه ها جهت رفت و آمد و دسترسی بهتر به طبقات وجود داشته باشد.
همانطور که گفته شد دما و نور اتاق پرورش قارچ باید قابل کنترل باشد.
البته تصاویر بالا مربوط به تولید صنعتی قارچ است و شما برای تولید در منزل نیازی به این فضا به این بزرگی ندارید.
در منزل هرچقدر فضا دارید برای تولید قارچ کافی است اما ما پیشنهاد می دهیم عرض اتاق به حدی باشد که بتوان از راهروهایی که برای آن تعبیه می‌گردد، به راحتی عبور نمود (حدود ۷۰ سانتیمتر). عرض طبقات پرورش قارچ را نیز حداکثر ۱۸۰ سانتیمتر در نظر بگیرید تا بتوان از دو طرف به وسط بستر قارچ دسترسی پیدا نمود.
همچنین می‌توان قارچ را در جعبه‌های چوبی در اندازه ۶۰ در ۹۰ سانتیمتر و عمق ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر پرورش داد. طبقه بندیها معمولا در طول اطاق پرورش انجام می‌گیرد.
روی سطح زمین نبایستی طبقه‌ای مستقر نمود، حداقل فاصله بین طبقه اول تا کف زمین ۱۵ سانتیمتر و فاصله هر طبقه از هم ۶۰ سانتیمتر می‌باشد. بطور معمول برای پرورش قارچ در خانه فقط سه طبقه در نظر می‌گیرند.
آماده سازی محیط و بستر پرورش قارچ
بهترین ماده برای پرورش قارچ، پهن اسبی و کاه می‌باشد. برای تهیه کود جهت پرورش قارچ مقداری پهن اسبی و کاه را مخلوط نموده و در ابعاد مناسبی در حدود ۳ متری آنرا انبار نموده و آنها را روی هم بخوبی می‌کوبند تا متراکم شود بطوری که از نفوذ باران به داخل آن جلوگیری گردد.
پس از مدتی کوتاه عملیات تخمیر داخل توده کود شروع می‌شود و درجه حرارت محیط کود بالا می‌رود. همچنین می‌توان قبل از توده کردن کود مقداری آهک در حدود یک پنجم حجم پهن به آن اضافه و کاملا مخلوط کنید. سپس آنرا توده نمود.
کود
این عمل باعث می‌گردد که عمل تخمیر به تعویق بیافتد و در عین حال آمونیاک تولید شده را جذب و علاوه بر آن مقداری از رطوبت اضافی کود را جذب نماید.
بعد از سه روز مجددا این توده را برگ و هوا داده و آنرا مانند دفعه اول، انباشته و روی آنرا بکوبید. سطح آنرا شیب دهید تا آب باران به داخل آن نفوذ نکند و این عمل به فاصله ۴ – ۲ روز، چهار تا شش مرتبه باید تکرار گردد.
لازم به یادآوریست که چنانچه در مرحله اول به کود، آهک داده شده فاصله برگردان کود چهار روزه و در صورتی که آهک داده نشده باشد فاصله برگردان کود دو روز می‌باشد.
مراقبت
باید توجه داشت که بایستی دقت و مراقبت در نگهداری میزان رطوبت و حرارت داخل توده به عمل آید. زیرا هر اندازه مقدار رطوبت پهن زیاد باشد، محیط داخل کود، اسیدی شده و کود غیر قابل استفاده می‌گردد. بخصوص در موقع برگردان کردن کود، چنانچه مشاهده شود که کود بسیار خشک است، بایستی مقدار کمی غبار آب روی آن پاشید.
از علائم مشخصه میزان رطوبت کود، آزمایش آنست، چنانچه مقداری کود را در دست بفشارید، نبایستی قطرات آب از لای انگشتان بچکد و فقط کافی است در اثر فشار به کود، کف دست تر بشود. پس از آماده شدن بایستی اطاق پرورش را مجهز نمود.
نحوه کشت قارچ
پس از آماده شدن کود آنرا به داخل سالن انتقال داده و روی سطح هر ردیف به ضخامت ۱۵ سانتیمتر کود را گسترده و سطح آنرا کاملا مسطح می‌نمایند و این عمل را بایستی خیلی به سرعت و بدون آنکه کود حرارت خود را از دست بدهد انجام داد.
پس از تکمیل و انجام کار کلیه درها و منافذ را بسته و مدت چهار روز کود را بحالت خود واگذار کنید تا درجه حرارت کود و محیط اطاق بالا برود و حدود ۵۴ تا ۶۰ درجه برسد و این حرارت به مدت ۳۰ -۴۸ ساعت ثابت باقی بماند، بعد از آن درجه حرارت کود پائین آمده و به ۵۴ درجه می‌رسد.
عرق کردن محیط کشت
این عمل را عرق کردن محیط کشت می‌نامند. در حقیقت در این حرارت قسمت اعظم از محیط در اثر حرارت زیاد ضد عفونی شده و لاروها (تخم حشرات) و حشرات و غیره از بین می‌روند. از این تاریخ به بعد تا مدت ۵ روز درجه حرارت محیط بستر ۱۰ – ۱۲ درجه پایین می‌آید تا آنکه درجه حرارت به ۲۳ الی ۲۴ درجه می‌رسد. این درجه حرارت برای کاشت قارچ مناسب خواهد بود.
بذر قارچ را اسپان یا اسپون می نامند که معادل کلمه Spawn می باشد. واحد های بزرگ پرورش قارچ می توانند با ایجاد یک واحد آزمایشگاهی با تجهیزات لازم اسپان مصرفی خود را تولید کنند که هم از لحاظ اقتصادی، افزایش کیفیت و راندمان محصول پیشرفت خواهند کرد. اما تولید کنندگان خانگی و یا واحدهای کوچک می توانند بذر خود را از این مراکز تهیه کنند.
یک قطعه اسپان را که در محیط بسته و کاملا استریل محفوظ است باز کرده و به دوازده قطعه کوچک تقسیم نموده و قبلا سطح خاک بستر را به فاصله ۲۵ سانتیمتر، قطعه چوب های در خاک بستر فرو برده و علامت گذاری کنید.
در محل هر سوراخ قسمتی از خاک را تا عمق ۵ سانتیمتر با وسیله‌ای خارج کرده و با دست چپ یک قطعه اسپون به جای آن گذاشته و روی آنرا می‌پوشانند. بطوری که عمق کاشت ۵ – ۳ سانتیمتر از سطح خاک باشد و به همین ترتیب پیش می‌روند تا کلیه بستر کاشت شود.
پوشاندن سطح بستر
ده تا چهارده روز بعد از تاریخ کاشت اسپون، بایستی سطح کشت را بوسیله یک لایه دو سانتیمتری خاک استریل شده پوک و منفذدار پوشانده و کاملا آنرا مسطح و یکنواخت نمود. در این موقع درجه حرارت بستر بایستی ۱۵٫۵ درجه باشد.
باید توجه داشت که در موقع روکش کردن بستر، اسپونها باید رشد خود را شروع کرده باشند و میسلیوم قارچ در اطراف محلی که اسپون کاشته شده رشد نموده و گسترش پیدا نموده باشند. در این موقع بوی مطبوع قارچ در محوطه و در محل بستر به مشام می‌رسد.
درجه حرارت
در این موقع باید کاملا دقت شود تا به هیچ وجه بستر کشت تکان نخورد و جابجا نشود و مخصوصا اگر تخته کف و طبقات شکم داده و یا قدرت نگهداری بستر خاک را نداشته باشد میسلیوم قارچها پاره شده و تمام محصول از بین می‌رود.
پس از پوشش نمودن سطح بستر، میسلیوم رشد سریع خود را شروع کرد و برای تسریع در رشد میسلیوم، درجه حرارت محیط بایستی بین ۱۶ – ۱۴ درجه باشد. در صورتی که درجه حرارت محیط کشت خیلی بالا باشد، بکار بردن آهک در مخلوط خاک پوشش بستر صلاح نمی‌باشد.
شرایط برای پرورش و رشد قارچ
تهویه
۱- تهویه در محیط اتاق کشت باید بطور یکنواخت انجام شود ۲- نبایستی روی سطح کشت را بیش از حد نیاز هوا داد ۳- تهویه در کلیه نقاط اطاق بطور یکنواخت باشد.
درجه حرارت
چنانچه درجه حرارت بستر کشت به کمتر از ۱۴ درجه برسد و درجه حرارت محیط اطاق به حدود ۷ درجه برسد بایستی اطراف بستر را با پارچه ضخیم پوشاند تا مانع تبادل حرارت به محیط شود.
برای سرعت رشد قارچ می‌توان درجه حرارت محیط را به ۱۴٫۵ درجه رساند و میزان تهویه را بالا برد ولی باید دقت شود که جهت حرکت هوا به طرف سطح قارچ نباشد.
رطوبت هوا و آبیاری
در موقع تشکیل قارچ، محیط اطاق احتیاج به رطوبت دارد.
بطور متوسط بهترین درجه رطوبت برای کشت بین ۸۰ – ۷۰ درصد می‌باشد.
چنانچه درجه رطوبت هوا از این مقدار کمتر شود سطح کلاهکها ترک برداشته یا سطح کلاهک قارچ لک‌دار می‌شود.
علاوه بر این سطح بستر خشک شده و احتیاج به آبیاری بیشتری دارد.
برای تقلیل میزان رطوبت هوا لازم است در نقاط مختلف اطاق، رطوبت سنجهای کار گذاشته شود و بطور مرتب مورد بازدید قرار گیرد.
در صورتی به علت خشک شدن خاک سطح بستر، احتیاج به آبیاری است. بایستی بوسیله غبار پاش روی سطح خاک آن هم به حدی که آب در سطح بستر جریان پیدا نکند و یا در یک جا جمع نشود آبپاشی کنید. آبیاری را با آب خالص و با درجه حرارت ۳۲ درجه و بسیار بااحتیاط انجام دهید.
تقویت خاک بستر
پس از آنکه قارچها بزرگ شده و نزدیک به برداشت شوند می‌توان روی سطح بستر کود مایع پاشید ولی باید دقت نمود که روی کلاهک قارچ پاشیده نشود این عمل در بالا بردن میزان محصول بسیار موثر است.
برداشت محصول
به محض آنکه رشد قارچ به حد کافی رسید و تاج آن شکل کامل خود را پیدا نمود بایستی قارچهای رسیده را جمع آوری نمود و بطور مرتب در طول بستر کشت، بررسی کرد و قارچهای رسیده را جمع آوری کرد. قارچ هایی که ترک برداشته و چتر آن باز شده باشد ارزش بازاریابی ندارند. علاوه بر این وزن آن کم می‌شود و همچنین قارچ هایی که زودتر از موقع چیده شوند وزن آنها سبک بوده و از قارچهای درجه دو محسوب شده و ارزش غذایی کمتری دارد.
مراقبت
در موقع جمع آوری نباید از سبدهای بزرگ برای این منظور استفاده نمود. زیرا فشار قارچهای روی سبد موجب می‌گردد که قارچهای زیرین خراش برداشته و سیاه شوند برای جمع‌آوری قارچ کافی است کلاهک را در دست گرفته و یک پیچ به آن داده تا پایه آن از زمین جدا شود و بلافاصله ساقه کثیف و آلوده را با چاقوی تیز قطع کرد. و قارچ تمیز را داخل سبد گذاشته و حتی‌المقدور جمع آوری با دستکش انجام گیرد.
بهره برداری هر ۱۵روز یکبار انجام می‌گیرد و این برنامه مدت دو تا سه ماه به طول می‌انجامد.
بسته بندی
قارچهای چیده شده را به اطاق سرد و خنک انتقال داده و در اسرع وقت نسبت به درجه بندی آن اقدام نموده و قارچهای لک‌دار و ناقص و کج و ناجور را جدا کرده و برای مصارف تهیه پودر فرستاده و قارچهای سالم را در بسته‌های درجه یک و درجه دو به بازار عرضه کنید.
- قارچ چیست
