تاریخچه پل
پل خواجو از اواخر تیموری شالوده‌هایی داشته و به امر شاه‌عباس دوم در سال ۱۰۶۰ به صورت امروزی آن ساخته شده است. وسط این پل برای اقامت موقتی شاه صفوی و خانواده او ساختمان مخصوصی (که به نام بیگربیکی شهرت دارد) بنا شد که هم‌اکنون نیز وجود دارد و طاق‌های آن دارای تزئینات نقاشی است. نام پل خواجو، تحریف کلمه «خواجه» است که به مناسبت لقب بزرگان و خواجه‌های عصر صفوی نام‌گذاری شده است.
“تاورنیه” سیاح اروپایی نوشته است که در دو طرف خیابان این پل دو خانه وجود دارد که متعلق به شاه است و رودخانه در هیچ کجا بستری به این زیبایی ندارد و چون این محل از همه جا گودتر است، همین امر تا اندازه‌ای شاه‌عباس را وادار به ساختن این پل نمود و چون محل گبرها آن طرف رودخانه بوده برای این که آنان از خیابان چهارباغ نگذرند، برای کوتاه‌تر نمودن راه این پل ساخته شد و تاریخ آن ۱۰۵۷ تا ۱۰۷۷ هجری است. هم چنین وقتی که پل به اتمام رسید به همان نام حسن بیک نامیده شد. این پل که طولش ۱۵۰ متر و عرضش ۱۴ و معبر آن ۵/۷ متر است، از سنگ و آجر ساخته شده و ۲۱ جوی و ۲۶ چشمه دارد.
قسمت شرقی پل دو صفه مسطح سنگی وجود دارد و وسط آن دو تقریباً در کف رودخانه سنگ‌فرش مفصلی دیده می‌شود و چنان چه نوشته‌اند دریاچه‌ای وجود داشته که از فواره‌های آن جستن می‌نموده است، تا کف رودخانه یازده پله سنگی می‌خورد، دو طرف شرقی قسمت پایین پل دو شیر سنگی بزرگ از قدیم موجود است که در بی‌مبالاتی و جهالت افراد خرابی‌هایی به آن وارد شده است. غرفه‌ها و اطاق‌های وسط پل به همان طرز نقاشی و طلاکاری دوره صفویه باقی است و طبقه بالای اتاق‌ها را در چندین سال قبل خراب نموده‌اند. بخش پشتی و کناره این پل با خشت هفت‌رنگ تزیین‌شده که متأسفانه در اثر عدم مراقبت و یا تأثیر باد و باران همه ساله تعداد زیادی از آن‌ها خراب و از بین رفته بود. از وسط پل در طرفین تالار دو راه پله موجود است که به وسیله آن به دو طبقه زیرین می‌توان رفت‌وآمد کرد. تاریخ تعمیر این پل مطابق کتیبه کوفی که در طرف راست جنوبی پل رو به کارخانه نور است، در سال ۱۲۹۰ هجری به سعی نصرالله خان در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار است.
در کتاب عباسنامه تألیف محمد طاهر وحید قزوینی به سال (۱۱۱۰ تا ۱۰۱۵ ه) شرح مفصلی راجع به ساختمان پل حسن‌آباد “خواجو” نوشته به خلاصه این که پس از اتمام، شاه‌عباس دوم دستور آیین بستن و گل‌ریزان نمودن پل را به عهده و اهتمام مقصود بیک سفره‌چی‌باشی واگذار نمود و تزیین هر یک از طاق‌های آن پل به عهده یکی از امرای محل گردید و چشمه‌های وسط که به‌منزله دل در بدن و معنی در سخن است از طرف شاه آیین بسته شد و می‌نویسد:
منظور از عباس که در شعر بالا گفته شد عباس ثانی است که امر به بنای سد نمود، زیرا بانی آن همان شاه‌عباس دوم است و تاریخ بنای پل (۱۰۶۰ ه.ق) و بنای سد (۱۰۶۸ ه.ق) بوده است.
مؤلف تاریخ اصفهان وری چنین گفته:
معماری پل خواجو
پل خواجو به خاطر معماری و تزئینات کاشی‌کاری آن از دیگر پل‌های زاینده‌رود مشهورتر است.
در گوشه‌های ضلع شرقی پل خواجو دو شیر سنگی وجود دارد که ظاهراً”نماد سپاهیان بختیاری و محافظ اصفهان در عصر صفویه هستند. این پل دارای ۲۴ دهانه است که از مکعب‌های به‌دقت تراش‌خورده ساخته‌شده و در بخش میانی، با سدهای چوبی برای گرفتن جلو رودخانه مسدود گردیده است.
گرایش به تقارن و پدیده‌های هم آهنگ و منظم یکی از باستانی‌ترین و مداوم‌ترین جنبه‌های تاریخی تمدن انسانیست. اعتقاد بشر به تقارن و هم آهنگی بین پدیده‌ها و تلاش برای رسیدن به وجودهای متقارن و هم آهنگ در تمام رشته‌های معرفت, صنعت و هنر پدیدار است. شاید کم تر ملت باستانی را بتوان یافت که بیش از ایرانیان در طول تاریخ خویش به تقارن و هماهنگی توجه و گرایش داشته باشد, تقارن جوی در تمام شئونات فرهنگی ایران و در تمام دوره‌های تاریخی این سرزمین به نحوی جلوه گری کرده است. آثار هنری,علمی, مذهبی و فلسفی و مهندسی در تاریخ ایران سرشار از اعتقادات ایرانیان به پدیده‌ها و پندارهای متقارن,هم اهنگ و منظم است. مسلم آن است که قرینه‌سازی و ایجاد فرم‌های متقارن دست هنرمندان و سازندگان باستانی همواره از روی قصد و با هوشیاری صورت می‌گرفته. این قرینه‌سازی به صورت‌های گوناگون در آثار تاریخی ایران‌زمین شکل‌گرفته است.قرینه‌سازی و تقارن انواع مختلفی دارد هم چون تقارن انتقالی/انعکاسی/ دورانی/مرکب و …
از آن جایی‌که تقارن مورد استفاده در طراحی پل از نوع تقارن انعکاسی است به توضیح آن می‌پردازیم.
سیستم‌های تعین تناسب در طراحی‌های معماری از اهمیت خاصی برخوردار است. منظور تمامی تئوری‌های تناسبات, ایجاد احساس نظم بین اجزای یک ترکیب بصری است. این تناسبات و نسبت‌ها در هریک از دسته‌بندی‌ها با توجه به نوع سازمان‌دهی فضائی متفاوت است. پل خواجو از یک سازمان‌دهی فضایی خطی برخورداراست که از تکرار یک سری فضاهایی که تقریباً در یک اندازه,فرم و عملکرد یکسان هستند, تشکیل‌شده است. در زیر پل ۲۱ تالار وجود دارد که بلافاصله از هم جدا هستند و توسط یک فضای میانی به یک دیگر متصل شده‌اند. فضاهای میانی از لحاظ طول و عرض دارای تناسب هستند و نقش اساسی دارند مثلاً به وجود آوردن فضایی لازم برای تأمین نور و رؤیت دو سوی پل است.
کجارو
