چه عواملی می‌توانند کامپیوتر را خراب کنند؟

گرمای بیش از حد، تخلیه‌ی بار الکتریسته ساکن بر اجزاء کامپیوتر مثل IC ها و CPU، نوسانات ولتاژ، اکسیده شدن، از بین رفتن حرارت پیکسل‌ها در اثر حرارت بالا، بعضی از مواردی هستند که باعث می‌شوند کامپیوتر کار خود را به درستی انجام ندهد. متأسفانه عوامل فوق همواره می‌توانند باعث خرابی و از کار افتادگی سیستم ما بشوند. کامپیوترهای جدید مجموعه‌ای از اجزاء شگفت‌انگیز و پیچیده می‌باشند، به طوری که در طراحی‌هر کدام سعی شده، عمر قطعات، طولانی بوده و خیلی زود خراب نشود. تقریبا” هر کدام از اجزاء کامپیوتر شما به نحوی در معرض خرابی و فرسودگی هستند که می‌تواند نشانگر این حقیقت ناگوار باشد که «تمامی کامپیوترها بالاخره پس از مدتی کهنه و فرسوده می‌شوند.» قبل از اینکه عوامل فیزیکی فوق باعث از کار افتادن قطعاتی از کامپیوتر بشود، پیشرفت سریع کامپیوتر باعث از رده خارج شدن بیشتر (البته نه همه) قطعات کامپیوتر می‌شود. با این حال در اثر همین عوامل فیزیکی پس از مدتی کارایی اجزاء سیستم کاهش می‌یابد. نیروهای متعددی به طور دائم بر اجزاء حیاتی کامپیوتر شما فشار وارد می‌کنند. شما نه تنها باید از یک محافظ برق خوب استفاده کنید بلکه باید به این مطلب توجه داشته باشید که هر کدام از اجزاء کامپیوتر چه مدت باید دوام داشته باشند و چه مواردی با گذشت زمان باعث کاهش کارایی آنها می‌شود و مهمتر از آن این است که شما چه کارهایی می‌توانید انجام دهید تا عمر اجزاء سیستم طولانی‌تر شود. در این راستا، مناسب است که طرز کار بعضی از اجزاء کامپیوتر را بدانید تا بتوانید اجزاء حساس‌تر نسبت به عوامل اشاره شده را شناسایی کنید.

● درایو دیسک‌سخت در حین کار بدترین اتفاقی که ممکن است برای شما بیافتد خرابی درایو دیسک‌سخت است. حتی اگر شما فرد منظم و منضبطی در تهیه نسخه‌ی پشتیبان باشید، این احتمال وجود دارد که درایو دیسک‌سخت نیز دچار خرابی شود. اگر قطعات سخت‌افزاری خراب شوند قابل جایگزینی هستند، اما نرم‌افزار موجود بر دیسک سخت شما قابل بازیافت نمی‌باشد. مگر این که شما با استفاده از دیسک‌اضافی نسخه پشتیبانی از اطلاعات موجود بر دیسک سخت تهیه کرده باشید. در این صورت با تعویض دیسک سخت، مشکل به راحتی حل می‌شود. واضح است که باید به مواردی که درایو دیسک‌سخت را در برابر خرابی مقاوم می‌سازد بسیار توجه داشت. ▪ برخی از پارامترهایی که درایو دیسک‌سخت جدید را می‌توان با آن ارزیابی کرد عبارتند از: ۱) MTBF : (مدت زمان متوسط بین خرابی): بنا به تعریف کارخانه‌ی کوانتم برای مثال وقتی گفته می‌شود MTBF برابر ۸۰۰۰۰ ساعت است، یعنی بر اساس برآورد انجام شده بر تعداد زیادی از درایو دیسک‌سخت زمان متوسطی را که یک درایو نو باید بتواند کار کند،۸۰۰۰۰ ساعت می‌باشد. البته واضح است که هر چه از عمر درایو دیسک‌سخت می‌گذرد کارآیی آن کمتر می‌شود. ۲) MTBF به طور آماری به دست آمده است و ملاک خوبی برای مشخص کردن عمر درایو دیسک‌سخت نیست. لذا به خصوصیات و ملاک‌های دیگری که سازندگان درایو دیسک‌سخت تحت عنوان حد نهایی عمر آن وسیله بیان می‌کنند، توجه داشته باشید. این فاکتور می‌تواند بهترین مشخصه باشد. چرا که تعداد کمی از کمپانی‌ها عمر نهایی وسیله را ۵ سال اعلام می‌کنند، در شرایطی که آنها نهایتا” عمر ۱۸ ماه را برای درایو دیسک‌سخت انتظار دارند. (زیرا طبق نظریه‌ای که تا امروز صادق بوده هر ۱۸ ماه ظرفیت دیسک سخت دو برابر می‌شود.) غالباً درایو دیسک‌سخت عمر متوسطی بین ۲ تا ۵ سال را دارد. چرا درایو دیسک‌سخت فرسوده می‌شود؟ اول لازم است یادآور شویم که صفحات فلزی درون درایو دیسک‌سخت با سرعت بسیار زیادی به دور محور خود می‌چرخند. بسیاری از درایو‌های رایج، سرعتی معادل ۱۰۰۰۰ دور در دقیقه (۱۰۰۰۰ rpm) دارند. با وجود چنین سرعتی هر اصطکاکی می‌تواند تولید گرما و فرسودگی کند. حرارت، عامل مهمی است که باید به آن توجه کافی داشت. زیرا هر ماده بسته به میزان تغییر دما منقبض و یا منبسط می‌شود. یکی از مهمترین موضوعات مورد بحث در مهندسی ساخت درایو‌ها، این است که با تغییر فاصله‌هایی که به علت تغییر دما بین قطعات ایجاد می‌شود، مشکلی در انجام کار درایو پیش نیاید. زیرا بوجود آمدن این اصطکاک‌های مزاحم می‌تواند قبل از زمان محاسبه شده و کارکرد واقعی آن باعث فرسودگی درایو بشود. دیگر قسمت‌های متحرک درون درایو نیز در معرض فرسودگی و خرابی قرار دارند. در بالا و زیر هر کدام از صفحات فلزی درون درایو دیسک‌سخت، در فاصله‌ی فوق‌العاده کمی با صفحات فلزی، هدها قرار دارند، که عمل خواندن و نوشتن داده‌ها بر سطح این صفحات را با سرعت فوق‌العاده زیادی انجام می‌دهند. محرک هد (مکانیسمی که حرکت هد را کنترل می‌کند.) دارای موتوری است که باعث حرکت بازوی دستیابی، (بازویی که هد به آن متصل است) با دقت و ظرافت زیاد در امتداد شعاع صفحه فلزی بر سطح آن می‌شود. غالب درایو‌ها دارای چندین صفحه فلزی و هدی می‌باشند که هدها فوق‌العاده به صفحه‌ها نزدیک می‌باشند. لذا نه تنها حرکات دائمی درون درایو می‌تواند باعث خرابی و فرسودگی درایو بشود بلکه حتی یک لرزش هم می‌تواند باعث ساییده شدن هد بر سطح صفحات فلزی و خراشیدن و کندن ذره کوچک ماده مغناطیسی از سطح آن شود و باعث بوجود آمدن فرورفتگی بر سطح صفحه فلزی گردد. این فرو رفتگی در طول زمان کم‌کم باعث کاهش سطح مفید صفحات فلزی شده تا حدی که نهایتا” درایودیسک‌سخت بلا‌استفاده می‌گردد. اما برای استفاده‌ی بهتر از درایو چه کاری می‌توان انجام داد؟ درایو‌ها نسبت به ۱۰ سال پیش خیلی مقاوم شده‌اند. اما اگر شما مرتباً به Case خود ضربه بزنید یا در حین کار آن را جابجا کنید و یا کامپیوتر کتابی خود را بر روی زمین پرت کنید، در حقیقت خود به استقبال دردسر رفته‌اید. ثانیاً سعی کنید دمای محیط متعادل باشد. Case خود را در محیط شدیداً گرم و یا سرد قرار ندهید. ثالثاً اگر تصمیم گرفتید پس از خاموش کردن کامپیوتر، دوباره آن را روشن کنید حتماً۳۵۰ ثانیه (تقریباً ۳ دقیقه) صبر کنید تا قبل از روشن کردن مجدد، صفحات فلزی درون درایو کاملا” از چرخش باز ایستاده باشند و در طول روز سعی کنید سیستم را زیاد خاموش و روشن نکنید. چهارم اینکه (احتمالاً مهمترین موضوع) قبل از خرید، به عمر مفیدی که کارخانه‌ی سازنده برای درایو مورد نظر ارایه داده است کاملا” توجه کنید و این که تا چه زمانی آن را ضمانت (گارانتی) کرده و چه سیاست‌هایی در قبال این ضمانت اعمال می‌کند آیا در صورت ایراد دستگاه فقط آن را تعمیر می‌کند یا اینکه یک درایو نو به شما تحویل می‌دهد.

 ● محافظت از مانیتورها هر چند جایگزین کردن مانیتورها کم دردسرتر از درایودیسک‌سخت است اما مانتیورها گرانتر هستند. مانیتورها بر اساس دو نوع مکانیزم کلی ساخته می‌شوند . ۱) CRT : (لامپ اشعه کاتدی): از این نوع مانیتور بیشتر در کامپیوترهای رومیزی استفاده می‌شود، البته این نوع مانیتورها سنگین و حجیم هستند. ۲) LCD : (نمایشگرهای کریستال مایع): این نوع صفحه‌ی نمایش دارای ضخامت کمی می‌باشد و از آن بیشتر در ساخت کامپیوترهای کتابی استفاده می‌شود البته امروزه این نوع مانیتورها را در کامپیوترهای رومیزی، روز به روز بیشتر می‌بینیم (اما به علت قیمت بالای آن هنوز برای کامپیوترهای رومیزی به صورت متداول در نیامده است). مانیتورها دیرتر از دیگر اجزای اصلی کامپیوتر از رده خارج می‌شوند و طولانی‌ترین سرویس را به شما می‌دهند. شما با خیال راحت می‌توانید روی این جزء از کامپیوترتان سرمایه‌گذاری کرده و پس از گذشت بیش از ۵ سال هنوز آن را قابل استفاده بیابید در حالی که هنوز از دور خارج نشده است. صفحه نمایشگر مسطح که متداولترین تکنولوژی بکار رفته در آن تکنولوژی LCD می‌باشد وارد بازار شده ‌است. اما نگران نباشید زیرا به علت قیمت بالا هنوز قادر به تسخیر بازار نمی‌باشد، لذا شما نیازی به تعویض مانیتورتان با ندارید. وجه مشترک مانیتورهای CRT و LCD آنست که مقدار و نوع استفاده‌هایی که از آنها می‌شود فاکتور مهمی در تعیین عمر مفیدشان است. پیکسل‌های صفحه نمایش با گذشت زمان بر اثر بمباران الکترون در CRT و فوتون‌ها در LCDهای ماتریس فعال فرسوده می‌شوند.پس از فرسوده شدن پیکسل‌ها حتی وقتی مانیتور خاموش است شما سایه‌ای از تصویر را بر صفحه نمایش مشاهده می‌کنید که به این پدیده Burn-in می‌گویند. البته مانتیورهای LCD کمتر در معرض این نوع خرابی هستند، اما این به مفهوم مصون بودن کامل آنها نمی‌باشد. LCDها دچار مشکل دیگری می‌شوند. گاهی اوقات بعضی از پیکسل‌های صفحه نمایش LCD خراب می‌شوند، به طوری که حساسیت خود را نسبت به نور از دست می‌دهند و همیشه به رنگ سفید دیده می‌شوند (این پیکسل‌ها وقتی مانیتور روشن است به رنگ سفید دیده می‌شوند و وقتی مانیتور خاموش است شما چیزی را روی صفحه نمایش مشاهده نمی‌کنید). مانیتورهای LCD از نوع Active-matrix از یک لامپ استفاده می‌کنند. این لامپ فلورسنت می‌تواند ۱۵۰۰۰ ساعت کار کند که معادل با ۲۰ ماه کار مداوم است. وقتی لامپ ضعیف شود و یا بسوزد، می‌توانید با تعویض لامپ، مشکل مانیتور را حل کنید. شما می‌توانید اقداماتی را جهت افزایش عمر مفید مانیتور خود اجرا کنید. اول و مهمتر از همه این که اگر برای زمان نسبتاً طولانی قصد استفاده از کامپیوتر را ندارید، مانیتور را خاموش کنید، مثل وقتی که محل کار خود را تا روز بعد ترک می‌کنید دوم این که با استفاده از پیچ تنظیم درخشندگیِ صفحه نمایش، میزان درخشندگی را کاهش دهید. زیرا درخشندگی بیشتر به مفهوم جریان بالاتر است و این کار از عمر مفید لامپ فلورسنت مانتیور LCD می‌کاهد. سوم، حتماً یک محافظت کننده‌ی صفحه نمایش استفاده کنید این مسأله از پدیده Burn -in که در قبل توضیح داده شد، حتی در مانیتورهای LCD جلوگیری می‌کند. چهارم، میزان نوساناتی که مانیتور احتمال دارد در موقع کار داشته باشد را به حداقل برسانید، این نکته را بخصوص در مورد مانیتورهای کامپیوترهای کتابی مورد توجه قرار دهید. پنجم، امروزه پیکسل‌های از بین رفته به عنوان ملاکی برای تعیین میزان عمر LCD ها بکارمی‌روند. دقت کنید کارخانه‌ای که مانیتور را از آن می‌خرید در صورت بروز مشکل، سیاست‌های مناسبی برای جایگزین کردن مانیتور ارایه داده باشد. (مثلاً در مورد مانیتور LCD وجود ۲-۳ پیکسل از کار افتاده (نقاط سفید) به مفهوم از رده خارج بودن آن مانیتور است) و بالاخره صفحه نمایش را با ماده‌ای غیر آمونیاکی و غیر الکلی پاک کنید شما می‌توانید به جای آن که شیشه پاک‌کن را مستقیماً روی صفحه نمایش بریزید، محلول را بر روی دستمال گردگیری پاشیده، سپس صفحه نمایش را پاک کنید.

● محافظت از نوسانات برق به غیر از عوامل داخلی که کامپیوتر شما را تهدید می‌کنند، عوامل دیگری نیز وجود دارند که سیستم شما را در معرض خطر قرار می‌دهند. این عوامل عبارتند از افزایش و کاهش ولتاژ برق و قطع ناگهانی برق. در هر ماه سیستم برق منزل شما بارها در معرض خطرهای مطرح شده قرار می‌گیرد و این وظیفه‌ی دستگاه محافظ افزایش برق است که از کامپیوتر شما در برابر این گونه تغییرات ناگهانی برق محافظت کند. غالب مردم از این امر بی‌اطلاع هستند که خطوط تلفن نسبت به خطوط برق بسیار خطر سازتر بوده و در این خطوط هم نوسانات برق وجود دارد. لذا در موقع تهیه‌ی دستگاه محافظ افزایش برق، لازم است در صورت امکان دستگاهی را تهیه کنیم که محافظت از خطوط تلفن را نیز پشتیبانی کند. برای محافظت از افزایش برق، روش‌های گوناگونی وجود دارد. اما متأسفانه هر چه محافظت کننده‌ی شما بیشتر در معرض تغییرات ناگهانی برق باشد، به مرور از قدرت محافظت کنندگی آن کاسته می‌شود. غالب محافظت کننده‌ها به خاطر وظایف خود به مرور خراب می‌شوند. زمانی که محافظت‌کننده‌ی شما از انجام وظایف خود باز ایستاد، زمانی است که تغییرات جریان و ولتاژ می‌تواند به کلیه‌ی تجهیزات جانبی سیستم صدمه بزند. یک محافظت‌کننده خوب در کلیه موارد ذکر شده می‌تواند از سیستم شما محافظت کند، بجز وقتی که صاعقه به کابل ورودی برق منزل اصابت کند که باعث القاء جریان قوی بر روی آن می‌شود. برای تجهیز کامپیوتر خود با بهترین امکانات موجود حفاظتی، لازم است کهUPS تهیه کنید. اما از آنجایی که UPS گرانتر است و کمتر به کار می‌رود، به همین دلیل بحث راجع به UPS را کنار می‌گذاریم و به بحث درباره‌ی محافظت کننده‌ها می‌پردازیم. وقتی مشاهده می‌کنید که یک محافظت کننده برق؛ دیگر سیستم شما را به درستی حفاظت نمی‌کند، آن را دور بیاندازید و به جای آن حفافظت کننده‌ی دیگری تهیه کنید که با استاندارد UL ۱۴۴۹ SecondEdition سازگار باشد. SVR حد بالای ولتاژی است که دستگاه محافظت کننده آن را از خود عبور می‌دهد، که بهترین مقدار آن ۳۳۰ ولت و کمتر از آن می‌باشد. به استاندار UL زمینه‌ای الحاق شده که عمر دستگاه‌های محافظ برق را طبقه‌بندی می‌کند. این استاندارد دارای سه درجه می‌باشد. درجه A از نظر کیفیت بهترین درجه در میان درجات A,B,C می‌باشد. وسیله‌ای که شما می‌خرید حتما باید دارای ضمانت نامه‌ی طول عمر و یا چراغ‌هایی که بتوانند موفقیت محافظت کننده را از نظر میزان کارایی نشان دهند، باشد تا در زمان مناسب بتوانید محافظت کننده را تعویض و یا تعمیر کنید.

● محافظت از مابقی سیستم دیگر اجزای کامپیوتر شما نیز عمر محدودی دارند. حتی CPU و دیگر مدارهای مجموعه مثل تراشه‌های حافظه و کارت‌های توسعه نیز خراب می‌شوند. یکی ازعوامل‌اصلی خارجی که کامپیوتر شما را تهدید می‌کند، تخلیه‌ی بار الکتریسته‌ی ساکن (ESD) است. هنگامی که لباس پشمی به تن دارید و یا پای خود را روی فرش می‌کشید، اگر دستگیره‌ی در را لمس کنید شوک کوچکی به شما وارد می‌شود که نتیجه تخلیه‌بار الکتریسته ساکن است. مدارهای مجموعه‌ی درون کامپیوتر شما نسبت به تخلیه‌ی بار الکتریسته ساکن (ESD) فوق‌العاده حساس هستند و این عامل می‌تواند موجب خرابی آنها بشود . لذا هر بار که درِ Case را بر می‌دارید، لازم است تمامی موارد احتیاطی توصیه شده را اجرا کنید تا الکتریسته‌ی ساکن به سیستم شما صدمه نزند. به علاوه وقتی CPU را با سرعتی بالاتر از سرعت تعریف شده برای آن بکار می‌اندازید باعث بروز مشکلات متعددی برای CPU در اثر تولید حرارت بالاتر می‌شوید. تمام CPUها به علت عبور الکترون از مدارات آنها، تولید گرما می‌کنند و هر چه CPU در محیط گرمتری کار کند عمر مفید آن نیز کوتاهتر خواهد بود. لذا تمام آنچه که شما به منظور حفظ طول عمر CPU خود می‌توانید انجام دهید آن است که مواظب باشید CPU خیلی داغ نشود. در شرایطی که متوجه شدید CPU از شدت گرما قابل لمس نیست اولاً چک کنید آیا درِ Case به درستی بسته است و حتماً یک فن(Fan) و یا یک خنک‌کننده قوی‌تر نصب کنید تا از داغ شدن بیش از حد CPU جلوگیری کنید. دستگاه‌های ورودی مثل صفحه کلید و ماوس این قدر مقاوم هستند که تا مدت‌های مدیدی برای شما کار کنند. هرگاه مایعی روی صفحه کلید ریخت قبل از تمیز کردن حتما” اول اتصال کابل صفحه کلید به کامپیوتر را جدا کنید و سپس بگذارید تا کاملاً خشک شود. اگر ماوس را تمیز نگه دارید، همواره می‌توانید به خوبی از آن استفاده کنید. همواره با قراردادن و حرکت ماوس بر روی Padهایی که بدین منظور تهیه شده می‌توانید از مشکلات کوچکی که گرد وغبار به وجود می‌آورد، جلوگیری کنید. به علاوه هر گاه قسمتی از کامپیوتر خود را تمیز می‌کنید حتماً دستوراتی را که در دفترچه راهنمای آن قید شده، رعایت کنید.

 ● یک بحث مهم: بحثی که هیچ گاه پایان ندارد این است که آیا وقتی از کامپیوتر استفاده نمی‌کنیم بهتر است آن را خاموش کنیم یا روشن بگذاریم. مثل تمام مباحث دیگر، این بحث یک جواب منحصر به فرد دارد که به واقع تمام فاکتورهای مورد نظر ما را پوشش می‌دهد. بعضی از موارد زیر، پارامترهایی هستند که باید آنها را با هم مقایسه کنید تا جواب سؤال فوق را به دست آورید. این پارامترها هزینه ‌مصرف انرژی، دمای محیط در هر دو شرایط خاموش و روشن، فشاری که به خاطر بالا رفتن توان مصرف انرژی بر برق ساختمان تحمیل می‌شود و احتمال وقوع تغییرات برق می‌باشند. به طور قطعی نمی‌توان جوابی را به عنوان پاسخ بهینه ارایه داد. شما خودتان می‌توانید با کمی تفکر جواب مناسبی را برای سؤال فوق به دست آورید، برای مثال هر گاه برای مدتی با مانیتور کار نمی‌کنید، آن را خاموش کنید. اگر برای چندین روز قصد استفاده از کامپیوتر منزل‌تان را ندارید، آن را خاموش کرده و کامپیوتر محل کار خود را در زمان قطع برق از پریز خارج کرده و تا زمان آمدن و یکنواخت شدن وضعیت برق آن را وصل نکنید.