در زندگی ما انسان ها واقعیت های تلخ و شیرینی وجود دارد که چه بخواهیم و چه نخواهیم مجبور به مواجهه با آن ها هستیم. اما این مواجهه ها همیشه درست و منطقی نبوده است. افرادی که جهت برخورد با مسائل و مشکلات زندگی خود را به اعتیاد، خودکشی، خشم، خشونت یا انزواطلبی و… می برند، کسانی هستند که برخوردهای درست و مناسبی با مسائل نداشته اند. چگونگی مواجهه با مسائل و واقعیت های زندگی مستلزم داشتن مهارتی تحت عنوان مهارت حل مسأله است. فقط با داشتن چنین توانمندی ای می توان از آسیب های احتمالی ناشی از رویارویی با مشکلات روزمره زندگی محفوظ ماند.
اهداف
با کسب مهارت حل مسأله افراد می توانند:
عوامل مؤثر در ناراحتی و ملال را بیابند.
از روش منظم برای حل مسائل خود استفاده کنند.
احساس کنترل بر بعضی از بیماری های روانی و جسمی مثل سردردهای تنشی را افزایش دهند.
در حل مسائلی که در آینده با آن ها روبرو خواهند شد، توانمند شوند.
مسأله و حل مسأله چیست؟
زمانی که فرد با موقعیتی روبرو می شود که نمی تواند با استفاده از اطلاعات و مهارت هایی که در آن لحظه در اختیار دارد به آن موقعیت پاسخ دهد و یا زمانی که هدفی دارد و هنوز راه رسیدن به آن را نیافته است، می گوییم که با یک مسأله رو به رو است. بنابراین حل مسأله یعنی تشخیص و به کاربردن دانش و مهارت هایی که به پاسخ درست مسأله یا رسیدن به هدف منجر شود.
چگونه می توان مسائل را حل نمود؟
حل مسأله یکی از مهارت های اساسی زندگی محسوب می شود. حل مسأله از پنج مرحله تشکیل می شود که در ادامه به آن ها خواهیم پرداخت اما قبل از آن توجه شما را به سه نکته مهم جلب می کنم.
نکته اول: اغلب افرادی که هنگام مواجه شدن با مشکلات در زندگی دچار درماندگی و ناتوانی می شوند، به این دلیل است که به طور انعطاف ناپذیری تنها از یک راه حل برای حل مشکلات مختلف استفاده می کنند. وقتی این راه حل مؤثر واقع نمی شود، آن ها راه های دیگری را امتحان نمی کنند بنابراین ناامید شده و دست از تلاش برای حل مشکل برمی دارند.
نکته دومی که باید به آن توجه کنید این است گاهی استفاده از یک راه حل جدید و کاملا متفاوت در برخورد با مشکلات، بسیار سودمند و مؤثر است.
و نکته آخر به یاد داشته باشید که حل مسأله یک روش فعال است نه منفعلانه. به این معنا که برای حل مؤثر مشکلات به جای پاک کردن صورت مسأله یا فرار از مشکلات و اقدامات نامعقول برای برخورد با مشکلات زندگی، لازم است به شیوه فعالانه به دنبال روش های مطلوب حل مشکل بگردید.
برای حل موفقیت آمیز مشکل باید ادراک خود را پرورش دهید که “تو می توانی مشکلت را حل کنی”. معمولا وقتی مشکلی برای ما پیش می آید، مخصوصا اگر آن مشکل مهم باشد، دچار نگرانی و دستپاچگی می شویم. در چنین حالتی نمی توانیم خوب فکر کنیم، بنابراین نمی توانیم راه حل خوبی برای مشکل خود پیدا کنیم. پس اولین کاری که باید انجام دهیم این است که آرامش خود را حفظ کنیم. و از خودگویی های منفی اجتناب کنیم.
مراحل حل مسأله
مرحله 1 : تشخیص یا شناسایی مسأله
نخستین گام در حل مسأله تشخیص و درک مسأله است. یعنی شخص متوجه شود که مسأله ای وجود دارد. زیرا تا وقتی که ندانیم مشکل ما دقیقا چیست، نمی توانیم آن را حل کنیم. برای تشخیص مشکل می توان از خود سؤال نمود که “چه چیزی بیش از همه مرا ناراحت می کند؟”
می توانید موقعیت هایی را به یاد آورید که در آن دچار ناراحتی و رنج شده اید؟ آیا فکر می کنید با مسأله ای مواجه بوده ولی به آن آگاه نبوده اید؟
مرحله 2 : تعریف دقیق مشکل
پس از تشخیص مسأله نوبت به درک ماهیت آن می رسد. تعریف کردن و فهمیدن مسأله نیازمند یافتن اطلاعات مناسب است. در این مرحله فرد باید در مورد مشکل یا مسأله ی خود به خوبی فکر کند تا بتواند به صورت دقیق آن را مشخص نماید. جهت مشخص نمودن و جمع آوری اطلاعات دقیق می توان از سؤالات زیر استفاده نمود:
الف) مشکل چیست؟
ب) از کی شروع شده و دلیل آن چه بوده است؟
ج) از کجا شروع شده است و چه کسی در این مشکل نقش داشته و دارد؟
هرچه اطلاعات دقیق و مناسب تر باشد برای رسیدن به حل مسأله موفق تر خواهیم بود..
مرحله 3 : تهیه فهرستی از راه حل های مختلف
پس از آن که مشکل دقیق و روشن تعریف شد وارد مرحله سوم می شویم. در این مرحله باید خوب فکر کنید و تمامی راه حل های ممکن را برای حل مشکل مورد نظر فهرست کنید. برای حل این مشکل، راه حل های مختلفی وجود دارد. هرچقدر بتوانید راه حل های بیش تری پیدا کنید، در حل مشکلات موفق تر خواهید بود. اگر راه حل های بیش تری برای حل مشکل خود پیدا کنید، آن وقت می توانید از بین آن ها، بهترین راه حل را انتخاب و اگر یک راه حل مؤثر نبود، از راه حل دیگری استفاده کنید.
یک روش خوب برای پیدا کردن راه حل های مختلف، استفاده از تکنیک “بارش فکری” است. برای استفاده از این روش، باید ذهن خودتان را سیال سازید و تمامی راه حل هایی را که به ذهنتان می رسد، چه خوب و چه بد، چه سخت و چه آسان، بدون سانسور یادداشت کنید. بنابراین در این مرحله هیچ نوع قضاوتی در مورد مناسب بودن با نبودن راه حل ها انجام نمی دهید. برای این که بتوانید راه حل های بیش تری پیدا کنید می توانید با پدر، مادر، معلمان و دوستان خود مشورت کنید.
مرحله 4 : انتخاب بهترین راه حل
در این مرحله تمامی راه حل های احتمالی را که فهرست کردید را مورد قضاوت قرار می دهید و به سودمند بودن یا نبودن آن ها می پردازید.
جهت ارزیابی درست تر راه حل ها می توان از سؤالات زیر استفاده کرد:
آیا انجام دادن این راه حل ها مرا به هدفم می رساند؟
آیا انجام این راه حل برای من یا دیگران دردسرساز نمی شود؟
راه حل ها را براساس مفید بودن و قابلیت انجام، اولویت بندی می کنید. برای انجام راه حل زمان مشخصی در نظر گرفته می شود که طی آن زمان آن را انجام می دهید و به آن عمل می کنید.
مرحله 5 : انتخاب راه حل و ارزیابی
در این مرحله پس از انتخاب راه حل باید آن را به اجرا درآورد. اگر اجرای راه حل مورد نظر رضایت بخش بود فرآیند حل مسأله پایان می یابد و مشکل رفع می شود. اما اگر راه حل مؤثر نبود از راه حل های دیگری که در نظر گرفتیم استفاده می کنیم.
فرآیند حل مسأله زمانی پایان می یابد که دیگر موقعیتی برای ما مسأله ساز نباشد. اما اگر با راه حل های ارائه شده مشکل یا مسأله ما حل نشود امکان دارد تعریف درست و دقیقی از مشکل نداشته باشیم که در این صورت مجددا مراحل را از ابتدا شروع کرده و ادامه می دهیم.
