کمرمقبولا؛ اولین پارک سنگ نگاره های ایران در طرقبه!

در برخی نقاط ایران سنگ‌نگاره‌های تاریخی یافت شده است که نشان از قدمت تمدن این سرزمین کهن دارد. یکی از مناطقی که در آن مجموعه بسیار غنی یافت شده شهرستان طرقبه-شاندیز است. با کجارو همراه باشید.

سنگ‌نگاره‌ها (Petroglyphs) یا هنرهای صخره‌ای (Rock Art) شناسنامه یا سندهای دست اولی هستند که نمادی از هویت ملی هر دیار محسوب می‌شوند، آن‌ها کهن‌ترین آثار هنری و تاریخی به جا مانده از مردمان کهن هر دیارند که در خود اسرار نامکشوف فراوان دارند. از منظرگاه آن‌ها می‌توان به راحتی تمامی کارکردهای زیستی پر رمز و راز انسان‌های ادوار کهن را رصد و مطالعه کرد. این آثار بهترین سامانه‌هایی بوده‌اند که انسان‌های کهن از طریق آن‌ها توانسته‌اند ادامه حیات بدهند و با یکدیگر و جوامع بشری سخن بگویند.

از شگفتی‌های این آثار به ظاهر ساده، داشتن شباهت‌های نمادین با مضامین یکنواخت در سرزمین‌های بسیار دور از هم و ادوار بسیار طولانی است. نقش ساده‌ای که در جای‌جای ایران با مضمون یکنواخت می‌بینیم، همین نقوش ساده در قاره‌های اروپا، آفریقا و حتی در قاره تازه مکشوفه استرالیا، آمریکا با همین شباهت ظاهری و مضامین یکنواخت کشف شده است.

شاید در گام نخست چنین تصور شود که ایجاد این نقوش مشترک منبعث از یک غریزه فطری است که در تمامی انسان‌ها مشترک است، ولی با کمی تعمق در می‌یابیم نقش‌هایی که با اشکال پیچیده و مضامین مشترک و اسرارآمیز در قاره‌های مذکور کشف شده‌اند مبتنی بر غریزه نیست، بلکه از یک رویکرد دقیق و پیچیده پیروی می‌کنند.

دشت حاصل‌خیز توس، واقع در میان دو رشته‌کوه هزار مسجد و بینالود به لحاظ داشتن شرایط زیست‌محیطی در طول هزاران سال اقوام مختلف را به سوی خود جذب کرده و از کهن‌ترین ایام، بستر مناسبی را برای زیستن و تداوم حیات انسان فراهم آورده است.

کشف دست‌افزارهای سنگی در میانه دشت و کناره‌های کشف‌رود متعلق به دوران پارینه سنگی زیرین، وجود غارهای باستانی و تراکم و تعدد زیستگاه‌های پیش از تاریخ، تاریخی و دوران اسلامی و عصر حاضر، شواهدی ارزشمند در این زمینه هستند.

در حوالی این زیستگاه‌ها نگاره‌های صخره‌ای متعددی بر جای مانده که می‌توان آن‌ها را گوشه‌ای از آثار هنری و یادمان‌های مردمان ساکن در این زیستگاه‌ها قلمداد کرد.

این نقوش صخره‌ای در حاشیه‌های دشت توس پراکنده‌اند و موضوعات مختلف از قبیل صحنه‌های شکار، ابزار اولیه، نقوش مسبک انسان برهنه، گاومیش کوهان‌دار، نقوش و علائم نمادین، نقش انسان در حال نزاع و شکار و انجام مراسم، بزهای کوهی به همراه علامت‌های نمادین از قبیل گردونه خورشید در آن‌ها عرضه شده‌اند.

«کمرمقبولا» با وسعت حدود پنج کیلومتر مملو از تخته سنگ‌های آتش‌فشانی بکر، آثار سنگی، سنگ نوشته‌ها و نگاره‌های باستانی ارزشمند است که هویت دیرین این بخش از ایران را بر دل سنگ‌ها حفظ کرده است. این سنگ‌نگاره‌ها مضامین یکسانی را با طرح‌ها و اندازه‌های مختلف به نمایش گذاشته‌اند.

بیش ترین سنگ‌نگاره‌های که در شهر طرقبه کشف شده، نقش بز کوهی است و بعد از آن نقش انسان‌هایی است که در حالات مختلف حک شده‌اند. طرقبه با داشتن بیش از ۱۵۰۰۰ سنگ‌نگاره یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های طبیعی کشور را در این زمینه دارد.

پراکندگی سنگ‌نگاره‌ها

سنگ‌نگاره ها در مناطق مختلف شهرستان پراکنده هستند. در دره‌های داغستان، کلاته زیری، چشمه عسل، کمرسیاه، بیلدر، کلاته عبدل، کلاته درخت بید و باغو وجود دارند. در دره‌های داغستان و کلاته درخت بید و هم چنین کمرسیاه بیش ترین سنگ نگاره‌ها قرار دارند.

در روستاهای گلستان و حصار در مناطقی مانند دره خرگوش، چنار سوخته، سنگ سفید، چشمه درخت توت، بازه نسر، کلاته باغ عنبر، کلا ته حرلو، دره حرزان، کلمبو، کال سیر، محدبا نیز سنگ نگاره‌های تاریخی با نقوشی متعدد و زیبا خودنمایی می‌کند.

در روستاهای مایان و ازغد نیز در مناطق دره کلدر، پنج بازه، چدر، زفو، حاجت بیگی و… نقوش مختلف زینت‌بخش دره‌ها و کوه‌ها شده است.

روستاهای کلاته آهن و دهبار در ارتفاعات جنگل‌های تنک ارس و در دره‌ها درختچه‌های ارغوان، سماق و زرشک چشم‌اندازی بدیع به این منطقه هدیه کرده است. در دره‌های تشتربالا، برف‌افشان، انجیر دره، روباه پشته، زو دره، چشمه سماق‌زار و بازه روبوسه سنگ‌نگاره‌هایی روی صخره‌هایی قابل مشاهده است.

در روستاهای اردمه، مغان و خانرود در دره های سرز آب، پی رودخانه، سونقور، چنار ستون، کوشدره، کوه مزار و ابادره سنگ ‌گاره‌های بزکوهی، انسان‌ها و نمادهای دیگر مشاهده می‌شود.

پارک ملی سنگ نگاره‌های کمرمقبولا

سنگ‌نگاره‌های موجود در طرقبه شاندیز بخشی از میراث تاریخی و هویت این شهرستان را شکل می‌دهند. امیدواریم ذخیره معدن طلای طرقبه در جهت حفظ، نگهداری و سامان‌دهی تاریخ تمدن بسیار ارزشمند این مرز و بوم استفاده شود و تحت استانداردهای سازمان میراث فرهنگی و گردشگری فعالیت‌های توریستی مناسبی در منطقه شکل بگیرد.

این میراث قابلیت دارد به صورت جدی به‌عنوان بزرگ‌ترین مجموعه سنگ‌نگاره‌های ایران در فهرست جهانی یونسکو به ثبت برسد، چرا که دارای بازتاب فرهنگی و ظرفیت مطالعاتی بسیار است. اما به علت وجود ساخت‌‌وسازها و نیز معادن طلا در منطقه هنوز این اتفاق نیفتاده است.

سید حسن حسینی، فرماندار طرقبه شاندیز با بیان این که بخشی از میراث تاریخی و هویت طرقبه شاندیز سنگ‌نگاره‌ها هستند، بیان کرد کمرمقبولای طرقبه را به پارک ملی سنگ‌نگاره‌ها تبدیل می‌کنیم.

کجارو