حیات وحش اطراف ما و حیوانات گوناگونی که در پیرامونمان زندگی می کنند نقش بسزایی در حیات و چرخه طبیعت بازی می کنند. همیشه وقتی برای طبیعت گردی به دامان دشت ها، جنگل ها، دریاها و حتی پارک ها می رویم و اتفاقی جانوری از کنارمان رد می شود آن قدر ذوق می کنیم که گویا ما آن را کشف کرده ایم و برای اولین بار است که در این کره ی خاکی همچین موجودی می بینیم. شاید چند دقیقه ای شاد باشیم و دوباره آن ها را فراموش کنیم یا به دیدنشان در مستند های تلویزیونی قانع شویم.
کشور ایران خوشبختانه پوشش گیاهی و جانوری غنی و خاصی دارد. حتی جاندارانی در سرزمینمان زندگی می کنند که در دنیا بی همتا هستند، نمی دانیم چقدر با این جانداران منحصر به فرد آشنایی دارید و حیوانات بومی ایران را می شناسید، شاید فقط نام یوزپلنگ ایرانی که معروف و پر آوازه است به گوشتان رسیده باشد و شاید هم بتوانید همه ی جانوران میهنمان را نام ببرید. اما خوب است که با دیدی وسیع تر با این نعمات الهی آشنا شویم. حیواناتی که هم وطن ما هستند و متاسفانه بسیاری از آن ها در معرض انقراض قرار گرفته اند و اگر نجاتشان ندهیم دیگر هیچ گاه نسل های پس از ما آن ها را نخواهند دید.
این بار قصد داریم با یکی از خاص ترین جانداران ایرانی آشنا شویم که نامش لاک پشت پوزه عقابی است. لاکپشتی که به دلیل گوشت لذیذش آن قدر توسط انسان شکار شده که نسلش در حال محو شدن از روی زمین است. لاک پشت پوزه عقابی آن قدر خاص و منحصر به فرد است که جزء یکی از عجایب هفتگانه قشم است.
چرا لاکپشت پوزه عقابی؟
– در حال حاضر بیشترین تعداد این لاکپشت ها در دریای خزر هستند.
– یکی از عجایب هفتگانه جزیره قشم است.
– لاکپشت های پوزه عقابی در معرض خطر انقراض قرار گرفته اند.
– باید با این جانداران بیشتر آشنا شویم تا بتوانیم قدمی برای نجاتشان برداریم.
آشنایی با لاکپشت پوزه عقابی
لاکپشت پوزه عقابی ( Eretmochelys imbricata ) جانداری دریایی است که علاوه بر ایران در برخی نقاط دیگر دنیا هم دیده شده اما خانه ی اصلی آن کشورمان ایران است. در سال های دور به جز ایران در چین و ژاپن هم تعداد لاکپشتان پوزه عقابی زیاد بود اما به دلیل صید بی رویه منقرض شده اند یا در حال انقراض هستند. به صورت کلی این جانداران زیبا در آب های اقیانوس اطلس، هند و آرام دیده شده اند اما به دلیل گوشت خوشمزه و لاک زیبایشان آن قدر به دام صیادان افتاده اند که اگر فکری برای آن ها نکنیم حتما تا چند سال دیگر کاملا در دنیا منقرض خواهند شد.
آن ها بدن های زیبا و مسطحشان را زیر لاکِ محافظِ خیره کننده ای پنهان کرده اند و چهره ای دیدنی و شگفت انگیز دارند.
ویژگی خاص این گونه ی لاکپشت ها، پوزه یا منقار کوتاهشان می باشد. در قسمت دهانِ آن ها منقاری کوچک و خمیده وجود دارد که برای غذا خوردن بسیار کمکشان می کند. آن ها غذاهایشان را توسط این منقار ها به داخل می کشند، کاری شبیه به مکش جارو برقی. به همین دلیل به آن ها پوزه عقابی یا منقار کوتاه می گویند.
لاک این پوزه عقابی ها بسیار زیبا می باشد؛ لاک هایی که به آن ها سپر کاراپاس گفته می شود و وجود همین لاک های زیبا و رنگارنگ سبب شده تا با بی رحمی صید شوند.
از نظر جثه این لاکپشتان بزرگ هستند و به صورت میانگین طولشان به یک متر و وزنشان به ۸۰ کیلوگرم می رسد، به همین دلیل صید آن ها آسان تر می شود و نسلشان در معرض انقراض بیشتری قرار دارد.
این لاکپشتان از زیباترین گونه های لاکپشت های دریایی و باخه ایان یا باخه ئیان هستند. باخه ایان به عبارتی ساده، گونه ای از جانوران هستند که گردنشان نهان ( نهان گردن ها ) و سنگ یا لاکی به پشت دارند.
متاسفانه انسان ها ظلم زیادی به این لاکپشت های زیبا و ویژه کرده اند، اعمالی که باورتان نمی شود… در ادامه با دلایل انقراض لاکپشت های پوزه عقابی بیشتر آشنا می شویم.
لاکپشت پوزه عقابی، گنجینه صد میلیون ساله ایران
خوب است کمی بیشتر با سرمایه های ملی کشورمان ایران آشنا شویم؛ سرمایه هایی که باید با کمک و همکاری با هم از آن ها حفاظت کنیم. حدودا پنج گونه از هفت گونه لاک پشت دریایی که تا به حال شناخته شده، در ناحیه خلیج فارس زندگی می کنند. در این میان، 2 گونه ی نادر آن ها برای تخم گذاری به سواحل کشور ما می آیند، بنابراین مسئولیتمان در حفاظت از آن ها بسیار زیاد می شود و باید زیستگاهی مناسب را برای تخم گذاریشان مهیا نماییم.
لاکپشتان پوزه عقابی در طی فصل بهار به سواحل هرمزگان، کیش و قشم می آیند تا در شنزارهای نرم این ساحل ها تخم گذاری نمایند. لاک پشت های ماده با باله هایشان در سواحل زیبای خلیج فارس چاله های کوچکی را حفر می کنند که عمقشان حدودا به ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر می رسد و پس از تخم ریزی روی چاله را با شن می پوشانند تا تخم ها از دست شکارچیان در امان بمانند، اگر خوش شانس باشید و در زمان تخم گذاری لاک پشت های پوزه عقابی (نیمه دوم اسفند ماه تا اواخر اردیبهشت)، در سواحل کیش و قشم قدم بزنید، نوزادان لاکپشتان را می بینید که سر از شن ها بیرون می آورند.
حضور چنین جانداران کمیابی در گوشه ای از کشورمان آنقدر مهم و چشمگیر است که می توان آن ها را با عنوان یکی از عجایب طبیعت کشورمان به شمار آورد. در این میان جزیره قشم، به سبب وجود سایر آثار حیرت انگیز همچون تنگه چاهگوه، دره ستارگان، غار نمکدان و …به داشتن عجایب هفتگانه مشهور می باشد. یکی از این عجایب، همین جاندار زیباست که مورد طلم انسان ها قرار گرفته است. در منطقه ی آزاد قشم برای حفاظت از این لاکپشتان شاخص و کمیاب در سال ۱۳۹۴ اقدامات خوبی انجام شد. سازمان گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی منطقه آزاد قشم ۲۵ کیلومتر از سمت جنوبی این جزیره را به عرض ۱۲۵ متر، محوطه حفاظت شده اعلام کرد تا از زیستگاه لاکپشتان پوزه عقابی حفاظت شود. صید این لاکپشتان در مناطق حفاظت شده پیگرد قانونی دارد.
از سال ۱۳۹۴ تا به امروز وجود این لاکپشت ها در قشم یکی از جذابیت های گردشگری منطقه محسوب می شود و توانسته علاقمندان را به سوی خود جذب نماید. از تاریخ ۲۹ اردیبهشت سال ۱۳۹۵ لاکپشتان پوزه عقابی به صورت حفاظت شده در سواحل قشم شروع به تخم گذاری کردند و امید است که روند تولید مثل آن ها از امنیت بالاتری برخوردار شود، زیرا متاسفانه برخی افراد بی فکر تخم آن ها را صید می کنند و به نوزادان لاکپشت آسیب می رسانند، در تصاویر زیر می توانید قسمتی از مناطق حفاظت شده ی قشم را مشاهده نمایید که در آن ها لاکپشتان پوزه عقابی می توانند با ارامش تخم ریزی کنند.
جالب است بدانید کشورهای دیگری هم مانند عمان، استرالیا و امارات هم مناطقی حفاظت شده برای لاک پشتان پوزه عقابی در سواحلشان مشخص کرده اند.
لاک پشتان پوزه عقابی در کیش
در کیش هم، مثل جزیره قشم در فصل بهار لاک پشت های پوزه عقابی برای تخم گذاری به سواحل می آیند و می توانید آن ها را از نزدیک تماشا کنید. تماشای انواع لاکپشت ها در کیش تفریحی معروف و پر طرفدار است.
دلایل انقراض
همانطور که اشاره کردیم لاک پشت های پوزه عقابی در معرض خطر انقراض هستند و تعدادی که از آن ها در تمام دنیا وجود دارند برای ادامه حیات و ازدیاد نسلشان در سال های آینده کافی نخواهد بود. حدودا از سال ۱۹۷۰ میلادی لاکپشت های پوزه عقابی به عنوان گونه جانداران در معرض خطر انقراض معرفی شده اند.
در کشورهای عضو معاهده ی تجارت بین المللی، گونه های جانداران در معرض خطر از جمله لاک پشتان پوزه عقابی ممنوع شده است و حتی خرید و فروش محصولات به دست آمده از این حیوانات نیز پیگرد قانونی دارد، اما باز هم شاهد شکار این جانوران هستیم.
از مهم ترین دلایل انقراض این لاکپشت ها می توان به موارد زیر اشاره نمود:
* شکار بی رویه توسط انسان ها
* تخریب زیستگاه آن ها
* شکار شدن توسط ماهی های بزرگ تر
* آلودگی آب اقیانوس ها
* لذیذ بودن مزه ی تخم آن ها و خوردن آن ها توسط جانداران مختلف
* عدم توجه له حفاظت از این لاک پشت ها
* گرفتار شدن در تورهای ماهی گیری
* توسعه ساحل ها و کم شدن سواحل صخره ای
* گرفتار شدن در زباله های دریا و اقیانوس ها
* شکار شدن و کشته شدن نوزادان این لاک پشت ها توسط جانداران دیگر
* شکار لاکپشت ها برای استفاده در صنعت طلا و جواهر سازی مخصوصا در اروپا و آسیا.
یکی دیگر از مهم ترین دلایل انقراض لاک پشتان پوزه عقابی این است که آن ها منبع غذائی خوبی برای گوشتخواران، پرندگان، خزندگان، ماهی ها و حتی حشرات و ویروس ها هستند به عبارتی دیگر آن ها خوراکی خوشمزه برای اغلب جانداران هستند. لاک پشت های پوزه عقابی بزرگتر اغلب شکار کوسه ها می شوند.
چرا انسان ها لاک پشتان پوزه عقابی را شکار می کنند؟
اشاره کردیم که این گونه ی لاک پشتان گوشت لذیذی دارند و این عمده ترین علت شکار شدن آن ها است، به خصوص در چین و ژاپن که گوشت این جاندار طرفداران زیادی دارد. اما ماجرا به همین جا ختم نمی شود. از لاکپشتان پوزه عقابی استفاده های بسیار دیگری هم می شود. لاک آن ها آن قدر زیبا است که گویا با قلمی نامرئی روی آن را نقاشی کرده اند به همین دلیل از لاک پوزه عقابی ها در ساخت وسایل تزئینی از جمله ظروف، لوازم دکوراسیون منزل، قاب عینک، شانه، برس، گیره مو، مجسمه و… استفاده می شود.
علاوه بر لاک آن ها از پوستشان هم برای تزئین اقلام کوچک و طلا و جواهرات بهره می برند و حتی دیده شده که از منقار محکمشان نیز در مجسمه سازی استفاده می کنند. سابقه ی استفاده از لاک این حیوان برای ساخت وسائل تزئینی به روم باستان و یونان بر می گردد. در ژاپن، در کنار استفاه از گوشت این جاندار از لاک آن هم برای مصارف ترئینی استفاده می کنند.
به صورت کلی می توانیم بگوییم که از همه ی قسمت های بدن این جاندار زیبا و منحصر به فرد استفاده های مختلفی می شود و با آن که در بیشتر کشورها شکارشان غیر قانونی است باز هم جمعیت آن ها رو به کاهش می رود.
