قدر، به معنی اندازه است و شب قدر شب اندازه گیری و رقم خوردن تقدیر است. اما منظورمان از اندازه گیری چیست؟ یعنی آنچه قرار است تا سال آینده برای ما رقم بخورد تعیین می شود و به ما داده می شود. آیا قرار است از سلامتی میزان بسیاری به ما داده شود؟ قرار است شادی بسیاری در تقدیر ما قرار بگیرد؟ موفقیت های بسیاری برای ما در راه است؟ آرزوهایمان برآورده و دعاهایمان اجابت می شوند؟ همه آنچه تا سال دیگر پیش خواهد آمد در این شب ها مشخص می شود.
دعا کردن
یکی از اعمالی که در این شب ها بسیار سفارش شده دعا کردن است. در روایت ها آمده است حتی اگر تقدیری برای بنده ای رقم خورده باشد و اتفاقی قرار باشد بیفتد با دعا کردن می توان آن تقدیر را تغییر داد. بنابراین این شب ها دعا کردن برای خود و دیگران را فراموش نکنیم. این شب ها بیشتر از هر زمان دیگری دعاها اجابت می شوند.
توبه و استغفار
عمل دیگری که برای این شب ها سفارش شده استغفار و توبه است. شاید تصور ذهنی ما از توبه کردن کمی منفی باشد و با خودمان بگوییم مگر من چه کار خطایی کرده ام که بخواهم توبه کنم. اما توبه کردن قلب ما را مهربان تر می کند و کمکمان می کند تا بیشتر از قبل به خدا نزدیک شویم. انگار که با توبه کردن به خدا می گوییم من حتی از کوچکترین اشتباه و خطایی هم که ممکن است ناخواسته مرتکب شده باشم به درگاه تو بر می گردم.
هم چنین گاهی ممکن است بی هیچ منظوری به خاطر کار خوبی که انجام می دهیم به خودمان مغرور شویم. از آنجا که این غرور ارزش کار خوب ما را کم می کند باید از آن دوری کرد. بنابراین با توبه کردن از خدا می خواهیم ما را از چنین موقعیت هایی که می توانند ارزش خوبی هایمان را پایین بیاورند دور کند.
همه این ضرب المثل معروف را شنیده ایم که «انسان، جایز الخطاست» و بنابراین همه ما در زندگی لغزش ها و خطاهای کوچکی داشته ایم. چه خوب است که از فرصت این شب ها استفاده کنیم و خودمان را از همین خطاهای کوچک هم پاک کنیم.
خواندن قرآن، ادعیه و نمازهای مستحب
عمل پسندیده دیگر در این شب ها خواندن قرآن، نمازهای مستحب و صدا کردن خدا با نام های زیبای اوست. بهتر است برای خواندن نماز مغرب، غسل کرده باشیم و با پاکیزگی حاصل از غسل نمازمان را بخوانیم و بعد به خواندن قرآن و دعاها بپردازیم. از دعاهای معروفی که در این شب ها خوانده می شود جوشن کبیر و زیارت امام حسین (ع) است. همچنین خواندن سوره های روم، عنکبوت، دخان و همینطور قدر برای این شب ها سفارش شده است.
شب زنده داری
و در نهایت از آداب مهم این شب ها شب زنده داری است. هدف از شب زنده داری فقط بیدار ماندن تا سحر نیست. این شب زنده داری فرصتی برای گفت و گو با خدا و استغفار به درگاه او، خلوت کردن با خود و زدودن غم ها از جان است.با این همه فرصت و فضیلتی که در اختیار ما قرار داده شده چه بامعنا است این آیه از قرآن: شب قدر از هزار ماه برتر است.
گفتیم که شب قدر شب تعیین سرنوشت یک سال آینده ماست و برای همین ارزشمند است. اما برای ارزشمندی این شب ها دلایل دیگری هم وجود دارد. یکی از آنها نزول قرآن است. البته در اینکه در این شب ها همه قرآن و یا تعدادی از آیات آن نازل شده است در میان علما جای بحث و گفت و گو وجود دارد اما آنچه مسلم است همین است که قرآن در این شب ها نازل شده است. شاهد آن هم آیاتی این چنینی است:
ماه رمضان [همان ماه] است که در آن قرآن فرو فرستاده شده است (سوره بقره، آیه 185)
که ما آن [قرآن] را در شبی مبارک نازل کردیم و به درستی ما همواره انذارکننده بوده ایم (سوره دخان، آیه 3)
ما [قرآن را] در شب قدر نازل کردیم (سوره قدر، آیه 1)
کدام یک از این سه شب، شب قدر است؟
حالا ممکن است این سؤال برایمان پیش بیاید که اصلا کدام شب، شب قدر است که قرآن در آن نازل شده و چرا باید سه شب را به جای یک شب به عنوان شب قدر بزرگ بداریم؟
در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: «شب نوزدهم شب تقدیر (اندازه گیری کردن)، شب بیست و یکم شب استوار ساختن (آنچه تقدیر شده) و شب بیست و سوم شب امضا (آنچه مستحکم شده) است.»
هم چنین وقتی درباره تعیین شب قدر از امام علی (ع) سؤال می شود ایشان از مشخص کردن آن طفره می‌رود و می‌فرماید: «در این جهت تردید ندارم که خداوند جهت مخفی داشتن شب قدر برای شما نظر و عنایت دارد؛ زیرا اگر آن را برای شما اعلام داشته بود در همان شب به عبادت می پرداختید و در شب های دیگر عبادت را ترک می‌نمودید.»
البته برخی از علما طبق احادیث و روایات گفته اند احتمال اینکه شب بیست و سوم شب قدر باشد بیشتر است.
در هر صورت آنچه برای ما مهم تر است این است که ما در این سه شب فرصت داریم به خدا نزدیک تر شویم، به درگاه او توبه کنیم و از او بخواهیم تقدیر یک سال آینده ما را با بهترین هایش رقم بزند. ما به شب های قدر به چشم فرصتی برای بندگی کردن خالصانه تر نگاه می کنیم و با این حساب خوش به حال ما بنده هاست که چنین فرصت ارزشمندی را سه شب تجربه خواهیم کرد.
